Hægt að rannsaka handritin á nýjan hátt Kristinn Haukur Guðnason skrifar 26. ágúst 2019 06:15 Guðrún Nordal, Katrín Jakobsdóttir, Lilja Alfreðsdóttir og Björn Bjarnason undirrita samstarfsyfirlýsingu. Mynd/Guðlaugur Óskarsson Síðastliðinn fimmtudag var undirrituð samstarfsyfirlýsing stjórnvalda, Stofnunar Árna Magnússonar og Snorrastofu um rannsóknir á ritmenningu íslenskra miðalda. Björn Bjarnason, formaður stjórnar Snorrastofu, var upphafsmaður að verkefninu. Samkvæmt yfirlýsingunni verður 35 milljónum króna á ári varið í verkefnið sem stendur yfir frá 2020 til 2025. Undir hana rituðu Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra, Lilja Alfreðsdóttir mennta- og menningarmálaráðherra og Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra, sem og Björn Bjarnason, formaður stjórnar Snorrastofu, og Guðrún Nordal, forstöðumaður Árnastofnunar. Björn segir að verkefnið sé tvíþætt, annars vegar fornleifarannsóknir og hins vegar rannsóknir á handritunum sjálfum. Segir hann áhersluna verða lagða á fjóra staði, Odda á Rangárvöllum, Reykholt í Borgarfirði, Staðarhól í Dölum og Þingeyraklaustur í Húnaþingi. „Þetta hefur ekki verið rannsakað áður og því er ástæða til þess að gera þetta á þennan veg,“ segir Björn. „Þeir staðir sem rannsakaðir verða eru þeir sem talið er að handritin hafi verið rituð á. Með uppgreftrinum verður leitast við að finna eitthvað sem getur staðfest ritun þessara sagna.“ Þó að áherslan sé á þessa tilteknu staði er ekki loku fyrir það skotið að aðrir verði skoðaðir. Þegar hafi farið fram rannsóknir í Viðey og Björn segir að einnig yrði spennandi að rannsaka Helgafellsklaustur á Snæfellsnesi. Leitast verður við að komast að því hvað handritin þýða fyrir okkur Íslendinga og heimsmenninguna. Hvaða áhrif skrifin höfðu, hvernig þau voru unnin og hvers vegna þau voru stunduð hér á Íslandi. „Tæknin er orðin slík að hægt er að greina skinn og hvaðan það kemur,“ segir Björn. „Hægt er að sjá hvaða gras kálfurinn beit. Einnig er hægt að greina blekið, litinn og fleira. Þessir þættir hafa ekki verið rannsakaðir til hlítar.“ Björn segir að fræðimenn séu betur fallnir til þess að svara því hvað muni koma út úr þessu verkefni. En ef við vissum nákvæmlega hverju þetta skilaði væri óþarfi að fara af stað. „Oft er það raunin að rannsóknir leiða fólk á annan stað en upphaflega var talið,“ segir hann. Björn segir hugmyndina að verkefninu hafa verið á döfinni á þessu ári. Tengist það bæði 75 ára afmæli lýðveldisins og byggingu húss íslenskra fræða. Verkefni verða auglýst af sérstakri fagnefnd sem Guðrún Nordal verður í forystu fyrir. Snorrastofa sér um framkvæmdina og þar verður haldið utan um verkefnið. „Á Snorrastofu er reynslumikið fólk sem hefur tekið þátt í alþjóðlegum verkefnum af ýmsu tagi er snerta miðaldamenninguna,“ segir hann. Áður en hugmyndin var borin upp fyrir ráðherra sömdu Bergur Þorgeirsson, forstöðumaður Snorrastofu, og Friðrik Erlingsson rithöfundur greinargerð um verkefnið. Í henni kom fram að höfundar íslenskra fornbókmennta hafi aðallega verið lærðir prestar, munkar og nunnur. Í klaustrum og höfðingjasetrum hafi verið stunduð umfangsmikil bókmenntaframleiðsla frá upphafstíma íslensks ritmáls. Þar segir: „Líklegt er að höfðingjar hafi látið gera fyrir sig bækur, bæði á höfðingjasetrum og í klaustrum, og að klaustrin hafi aflað sér tekna með sama hætti og prentsmiðjur og bókaforlög nútímans, þ.e. með skapandi skrifum, þýðingum og afritun bókmenntaverka samkvæmt pöntun, jafnvel frá útlöndum, eins og Stefán Karlsson handritafræðingur fjallaði um á sínum tíma. Nærtækt er að sjá fyrir sér að bókmenntastarfsemi hafi þróast í meðförum hæfileikaríkra höfunda á ritstofum þessara staða, og að þeir hafi smám saman færst frá kristilegri áherslu til ritunar veraldlegra rita vegna þarfa markaðarins. Í þessum ritstofum hafi því þróast afar merkileg handritamenning, sem vert sé að kanna mun betur en hingað til hefur verið gert.“ Björn segir það ákaflega spennandi viðfangsefni fyrir fræðimenn að sjá hvort hægt sé að staðfesta þetta með rannsóknum. Fornbókmenntirnar séu okkar stærsta menningarframlag. En huga verði að þætti landsbyggðarinnar í þessu samhengi. „Ég tel að sú sýning sem sett verður upp í húsi íslenskra fræða muni varpa nýju ljósi á handritin fyrir almenning,“ segir Björn. „En ég tel mjög mikilvægt að þetta verði einnig tengt við landsbyggðina þar sem þessir dýrgripir voru smíðaðir, ef svo má segja, á sínum tíma. Við Íslendingar vitum að handritin eru okkar merkasta framlag til heimsmenningarinnar og sífellt fleiri eru að átta sig á því.“ Birtist í Fréttablaðinu Handritasafn Árna Magnússonar Íslensk fræði Mest lesið Kona réðst að sjö ára dreng við Smáraskóla Innlent Eiginmaður íslenskrar konu lét sig hverfa rétt eftir brúðkaupið Innlent Hafa „góða hugmynd“ hvar og hvenær stúlkunni var ráðinn bani Innlent „Það er ódýrast og best og fljótlegast að kála þessum dýrum“ Innlent Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Innlent „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Innlent Skerjafjarðarskáldið krefst afsökunarbeiðni – annars fer það í mál Innlent Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Innlent Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Innlent Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Innlent Fleiri fréttir Svanhildur afhenti Biden trúnaðarbréf Loka almenningsbókasafninu og leita til Akureyrar Búið að taka sýni úr ungu birnunni Vinna málið saman og nýta greinargerð vegna fyrri umsóknar Kona réðst að sjö ára dreng við Smáraskóla Stofna námsstyrk á sviði umhverfismála í nafni Ellýjar Hafa „góða hugmynd“ hvar og hvenær stúlkunni var ráðinn bani Maður sem var leitað við Vík fannst látinn Ákvörðun ráðherra viðurkenning á að mikil þekking sé fyrir norðan Biðin óásættanleg og vill skýr svör frá ríkinu Hinir grunuðu í mansalsmálinu ganga lausir Sveitarfélögin krefja ríkið svara um NPA Norðurlönd dýpka samvinnu í varnarmálum Eiginmaður íslenskrar konu lét sig hverfa rétt eftir brúðkaupið „Það er ódýrast og best og fljótlegast að kála þessum dýrum“ Bein útsending: Birting lýðheilsuvísa í Grindavík Skerjafjarðarskáldið krefst afsökunarbeiðni – annars fer það í mál Húnninn settur í frost þar til hægt verður að stoppa hann upp „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu „Kerfið er algjörlega að bregðast fólkinu“ Vinnuslys töluvert tíðari á Íslandi en í Noregi Áhyggjuefni að innri landamærin séu ekki betur tryggð Dæmi um að fólk hafi fallið frá á meðan beðið er eftir NPA-þjónustu Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Brynjar vill herða upp á mannréttindahugtakinu Sjá meira
Síðastliðinn fimmtudag var undirrituð samstarfsyfirlýsing stjórnvalda, Stofnunar Árna Magnússonar og Snorrastofu um rannsóknir á ritmenningu íslenskra miðalda. Björn Bjarnason, formaður stjórnar Snorrastofu, var upphafsmaður að verkefninu. Samkvæmt yfirlýsingunni verður 35 milljónum króna á ári varið í verkefnið sem stendur yfir frá 2020 til 2025. Undir hana rituðu Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra, Lilja Alfreðsdóttir mennta- og menningarmálaráðherra og Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra, sem og Björn Bjarnason, formaður stjórnar Snorrastofu, og Guðrún Nordal, forstöðumaður Árnastofnunar. Björn segir að verkefnið sé tvíþætt, annars vegar fornleifarannsóknir og hins vegar rannsóknir á handritunum sjálfum. Segir hann áhersluna verða lagða á fjóra staði, Odda á Rangárvöllum, Reykholt í Borgarfirði, Staðarhól í Dölum og Þingeyraklaustur í Húnaþingi. „Þetta hefur ekki verið rannsakað áður og því er ástæða til þess að gera þetta á þennan veg,“ segir Björn. „Þeir staðir sem rannsakaðir verða eru þeir sem talið er að handritin hafi verið rituð á. Með uppgreftrinum verður leitast við að finna eitthvað sem getur staðfest ritun þessara sagna.“ Þó að áherslan sé á þessa tilteknu staði er ekki loku fyrir það skotið að aðrir verði skoðaðir. Þegar hafi farið fram rannsóknir í Viðey og Björn segir að einnig yrði spennandi að rannsaka Helgafellsklaustur á Snæfellsnesi. Leitast verður við að komast að því hvað handritin þýða fyrir okkur Íslendinga og heimsmenninguna. Hvaða áhrif skrifin höfðu, hvernig þau voru unnin og hvers vegna þau voru stunduð hér á Íslandi. „Tæknin er orðin slík að hægt er að greina skinn og hvaðan það kemur,“ segir Björn. „Hægt er að sjá hvaða gras kálfurinn beit. Einnig er hægt að greina blekið, litinn og fleira. Þessir þættir hafa ekki verið rannsakaðir til hlítar.“ Björn segir að fræðimenn séu betur fallnir til þess að svara því hvað muni koma út úr þessu verkefni. En ef við vissum nákvæmlega hverju þetta skilaði væri óþarfi að fara af stað. „Oft er það raunin að rannsóknir leiða fólk á annan stað en upphaflega var talið,“ segir hann. Björn segir hugmyndina að verkefninu hafa verið á döfinni á þessu ári. Tengist það bæði 75 ára afmæli lýðveldisins og byggingu húss íslenskra fræða. Verkefni verða auglýst af sérstakri fagnefnd sem Guðrún Nordal verður í forystu fyrir. Snorrastofa sér um framkvæmdina og þar verður haldið utan um verkefnið. „Á Snorrastofu er reynslumikið fólk sem hefur tekið þátt í alþjóðlegum verkefnum af ýmsu tagi er snerta miðaldamenninguna,“ segir hann. Áður en hugmyndin var borin upp fyrir ráðherra sömdu Bergur Þorgeirsson, forstöðumaður Snorrastofu, og Friðrik Erlingsson rithöfundur greinargerð um verkefnið. Í henni kom fram að höfundar íslenskra fornbókmennta hafi aðallega verið lærðir prestar, munkar og nunnur. Í klaustrum og höfðingjasetrum hafi verið stunduð umfangsmikil bókmenntaframleiðsla frá upphafstíma íslensks ritmáls. Þar segir: „Líklegt er að höfðingjar hafi látið gera fyrir sig bækur, bæði á höfðingjasetrum og í klaustrum, og að klaustrin hafi aflað sér tekna með sama hætti og prentsmiðjur og bókaforlög nútímans, þ.e. með skapandi skrifum, þýðingum og afritun bókmenntaverka samkvæmt pöntun, jafnvel frá útlöndum, eins og Stefán Karlsson handritafræðingur fjallaði um á sínum tíma. Nærtækt er að sjá fyrir sér að bókmenntastarfsemi hafi þróast í meðförum hæfileikaríkra höfunda á ritstofum þessara staða, og að þeir hafi smám saman færst frá kristilegri áherslu til ritunar veraldlegra rita vegna þarfa markaðarins. Í þessum ritstofum hafi því þróast afar merkileg handritamenning, sem vert sé að kanna mun betur en hingað til hefur verið gert.“ Björn segir það ákaflega spennandi viðfangsefni fyrir fræðimenn að sjá hvort hægt sé að staðfesta þetta með rannsóknum. Fornbókmenntirnar séu okkar stærsta menningarframlag. En huga verði að þætti landsbyggðarinnar í þessu samhengi. „Ég tel að sú sýning sem sett verður upp í húsi íslenskra fræða muni varpa nýju ljósi á handritin fyrir almenning,“ segir Björn. „En ég tel mjög mikilvægt að þetta verði einnig tengt við landsbyggðina þar sem þessir dýrgripir voru smíðaðir, ef svo má segja, á sínum tíma. Við Íslendingar vitum að handritin eru okkar merkasta framlag til heimsmenningarinnar og sífellt fleiri eru að átta sig á því.“
Birtist í Fréttablaðinu Handritasafn Árna Magnússonar Íslensk fræði Mest lesið Kona réðst að sjö ára dreng við Smáraskóla Innlent Eiginmaður íslenskrar konu lét sig hverfa rétt eftir brúðkaupið Innlent Hafa „góða hugmynd“ hvar og hvenær stúlkunni var ráðinn bani Innlent „Það er ódýrast og best og fljótlegast að kála þessum dýrum“ Innlent Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Innlent „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Innlent Skerjafjarðarskáldið krefst afsökunarbeiðni – annars fer það í mál Innlent Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Innlent Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Innlent Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Innlent Fleiri fréttir Svanhildur afhenti Biden trúnaðarbréf Loka almenningsbókasafninu og leita til Akureyrar Búið að taka sýni úr ungu birnunni Vinna málið saman og nýta greinargerð vegna fyrri umsóknar Kona réðst að sjö ára dreng við Smáraskóla Stofna námsstyrk á sviði umhverfismála í nafni Ellýjar Hafa „góða hugmynd“ hvar og hvenær stúlkunni var ráðinn bani Maður sem var leitað við Vík fannst látinn Ákvörðun ráðherra viðurkenning á að mikil þekking sé fyrir norðan Biðin óásættanleg og vill skýr svör frá ríkinu Hinir grunuðu í mansalsmálinu ganga lausir Sveitarfélögin krefja ríkið svara um NPA Norðurlönd dýpka samvinnu í varnarmálum Eiginmaður íslenskrar konu lét sig hverfa rétt eftir brúðkaupið „Það er ódýrast og best og fljótlegast að kála þessum dýrum“ Bein útsending: Birting lýðheilsuvísa í Grindavík Skerjafjarðarskáldið krefst afsökunarbeiðni – annars fer það í mál Húnninn settur í frost þar til hægt verður að stoppa hann upp „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu „Kerfið er algjörlega að bregðast fólkinu“ Vinnuslys töluvert tíðari á Íslandi en í Noregi Áhyggjuefni að innri landamærin séu ekki betur tryggð Dæmi um að fólk hafi fallið frá á meðan beðið er eftir NPA-þjónustu Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Brynjar vill herða upp á mannréttindahugtakinu Sjá meira