Samhengislaust stjórnarráð, aftur Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar 9. maí 2019 07:00 Í um tvo áratugi hef ég fjallað töluvert um þróun byggðarinnar í miðbæ Reykjavíkur. Gamli bærinn í höfuðborg Íslands er ekki stór en hann var engu að síður merkilegur. Það voru ekki hallir eða önnur glæsileg stórhýsi sem gerðu miðbæ Reykjavíkur merkilegan. Það voru þvert á móti litlu húsin, marglitu bárujárnshúsin og önnur fíngerð timburhús, íslenska steinsteypuklassíkin og hús eins og Stjórnarráðið. Stjórnarráðið vekur einmitt athygli fyrir hversu lítil og hófstillt byggingin er, þrátt fyrir hlutverkið og hina merku sögu.Virðingarleysi við söguna Í ljósi þess hvað miðbær Reykjavíkur er lítill og fíngerður, og byggir sérstöðu sína á því fremur en öðru, hefur borgin haft meiri þörf fyrir að vernda byggðina en nokkur önnur evrópsk höfuðborg. Það er því undarlegt og oft á tíðum sorglegt hversu verndunarsjónarmið hafa átt erfitt uppdráttar í borginni. Vakning hófst fyrir nærri 50 árum þegar hópur fólks stóð vörð um Bernhöftstorfuna þegar til stóð að rífa byggingarnar sem þar standa og reisa í staðinn nýja stjórnarráðsbyggingu. Síðan þá hefur við og við verið litið til sjónarmiða verndunar án þess að þau hafi fest sig í sessi eins og í öðrum löndum. Síðast varð vakning í þessum málum snemma á þessari öld. Þensla þess tíma hafði getið af sér umfangsmikil áform um að „byggja yfir“ gamla bæinn. Þau áform vöktu marga til umhugsunar og ég taldi að Reykjavík myndi loksins taka upp stefnu eins og þá sem ráðið hafði för annars staðar í Evrópu í hálfa öld. Svo kom bankahrunið og bjargaði hluta byggðarinnar, um sinn. Ekki leið þó á löngu áður en rúmmetravæðingin náði nýjum hæðum í formi stáls, steinsteypu og glers. Upp við elstu byggð Reykjavíkur og skáhallt á móti Stjórnarráðinu og Bernhöftstorfunni hefur farið fram einhver umfangsmesta uppbygging miðbæjarins. Á sínum tíma hafði mér tekist að fá fram endurskoðun þeirra áforma með það að markmiði að framkvæmdirnar féllu betur að umhverfinu. Ekki mátti þó bregða sér af bæ án þess að allt færi í fyrra horf. Hið litla stjórnarráð er nú komið í annað og nýtt samhengi sem er síður en svo til þess fallið að undirstrika hinn lágstemmda mikilfengleika þess.Vinningstillagan.Ný stjórnarráðsbygging Þegar ég var í forsætisráðuneytinu var aftur farið að skoða hugmyndir um viðbyggingu við Stjórnarráðið. Ráðuneytið komast ekki allt fyrir í gamla húsinu og útlit var fyrir að það missti skrifstofur sínar í næstu húsum vegna hótelvæðingar miðbæjarins. Þörfin bauð þannig upp á tækifæri til að fegra bakgrunn hinnar sögufrægu byggingar og skapa sterka heild. Nú hefur fjölgað mikið í ráðuneytinu á skömmum tíma og búið er að halda samkeppni um hönnun viðbyggingar. Miðað við niðurstöðurnar virðist ekki hafa verið veitt skýr leiðsögn um til hvers væri ætlast. Vinningstillagan minnir óneitanlega á stjórnarráðsbygginguna sem átti á sínum tíma að rísa í stað gömlu húsanna á næsta reit við gamla stjórnarráðið. Nú á nýbyggingin að standa á bak við þá gömlu en ekki við hliðina á henni og vissulega er um talsvert minni byggingu að ræða. Ég ætla enda ekki að setja út á húsin sem slík (hvorki tillögu ársins 1971 eða 2019) eða að efast um færni hönnuðanna. Það sem ég set út á er að slíkt hús sé byggt á þessum stað í þessum tilgangi. Þeir eru ekki margir staðirnir í Reykjavík þar sem varðveist hefur það sem kallast getur heildstæð gömul götumynd. Þó hafa austurhlið Lækjargötu og Bankastrætið að mestu náð að varðveita söguleg einkenni sín. Sú staðreynd veitir stjórnarráðsbyggingunni nauðsynlegt samhengi og dálítið mótvægi við þróunina vestan lækjarins. Tillagan um nýja stjórnarráðið setur þar strik í reikninginn. Þótt byggingin sé ekki há fer hún ekki fram hjá neinum. Byggingin væri ekki til þess fallin að styrkja merkilegustu heildarmynd bæjarins, þvert á móti. Heildarmynd í hjarta Reykjavíkur sem hefur varðveist vegna sögulegra tilviljana og baráttu liðinna áratuga. Vissulega er lóðin nú óbyggð en í þéttbýli mynda húsin einingu og geta því ekki bara skoðast hvert um sig. Ekki þarf að líta lengra en til Færeyja til að finna meiri virðingu fyrir sögunni en við eigum að venjast í Reykjavík. Stjórnarráðshverfið á Þinganesi í Þórshöfn er heildstæð byggð fallegra gamalla húsa sem mörg hver eru prýdd torfþaki. Hvers vegna ekki að nota tækifærið sem nú gefst til að undirstrika sambærilega kosti í umhverfi Stjórnarráðsins í Reykjavík (hvort sem menn vilja hafa torfþak eða ekki)?Stjórnarráðsbyggingar Færeyja.Laxness og stjórnarráðsbyggingin Þegar baráttan um Torfuna og nýja stjórnarráðsbyggingu stóð sem hæst, árið 1971, ritaði Halldór Laxness grein í Morgunblaðið undir fyrirsögninni „Brauð Reykjavíkur“. Þar segir skáldið: „Að öllu þessu athuguðu má segja meistaranum nafnlausa sem að ofan getur til hróss, að í staðinn fyrir að hafa forhliðina eintómar rúður, þá hefur hann gert ráð fyrir 44 lángrifum í miðhæðinni á kassa sínum sem hann kallar „nýa stjórnarráðshúsið“; en hætt er við að það dugi honum skamt og muni margur eftir sem áður tauta fyrir munni sér þetta Grettluorð: „og komið þér ekki þeim kassa á mig“. Ýmsir sem reifað hafa gaungumóðir um tískuborgir sem svo eru kallaðar, en það eru þær borgir sem gánga fljótast úr tísku, slíkir pílagrímar munu þess minnugir hver hvíld og hressíng það einatt var að hitta fyrir sér innanum gler og plast og ál fornhýsi með yfirsvip og andblæ liðinna tíða, hlutföll hvílandi í sjálfum sér og húsið alt í þokkafullu sambandi við jörð sína og loft án þess sólin hafi verið gerð að píslartæki á fólkið. Fyrri menn stóðu á jörðinni og vissu að himinninn var á sínum stað en því eiga menn bágt með að trúa nú á tímum. Á Bernhöftstorfunni standa enn fáein heldur lágreist hús. Ef ætti að brúka um þau lýsingarorð dytti manni helst í hug að kalla þau yfirlætislaus vinhlý og prúðmannleg, og mundu þær einkunnir ekki vera því fjarri að auðkenna þá menn ýmsa sem í þá daga settu bæarbraginn í Reykjavík eða jafnvel töluðu fyrir landið og þjóðina.“ Væri ekki ráð að viðbygging við Stjórnarráðshúsið, eitt elsta og sögufrægasta hús landsins, verði ekki tískuhús heldur yfirlætislaust, vinhlýtt og prúðmannlegt og í þokkafullu sambandi við jörð sína og loft? Þér hefðuð alla vega ekki komið þessum kassa á mig. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Mest lesið 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Sjá meira
Í um tvo áratugi hef ég fjallað töluvert um þróun byggðarinnar í miðbæ Reykjavíkur. Gamli bærinn í höfuðborg Íslands er ekki stór en hann var engu að síður merkilegur. Það voru ekki hallir eða önnur glæsileg stórhýsi sem gerðu miðbæ Reykjavíkur merkilegan. Það voru þvert á móti litlu húsin, marglitu bárujárnshúsin og önnur fíngerð timburhús, íslenska steinsteypuklassíkin og hús eins og Stjórnarráðið. Stjórnarráðið vekur einmitt athygli fyrir hversu lítil og hófstillt byggingin er, þrátt fyrir hlutverkið og hina merku sögu.Virðingarleysi við söguna Í ljósi þess hvað miðbær Reykjavíkur er lítill og fíngerður, og byggir sérstöðu sína á því fremur en öðru, hefur borgin haft meiri þörf fyrir að vernda byggðina en nokkur önnur evrópsk höfuðborg. Það er því undarlegt og oft á tíðum sorglegt hversu verndunarsjónarmið hafa átt erfitt uppdráttar í borginni. Vakning hófst fyrir nærri 50 árum þegar hópur fólks stóð vörð um Bernhöftstorfuna þegar til stóð að rífa byggingarnar sem þar standa og reisa í staðinn nýja stjórnarráðsbyggingu. Síðan þá hefur við og við verið litið til sjónarmiða verndunar án þess að þau hafi fest sig í sessi eins og í öðrum löndum. Síðast varð vakning í þessum málum snemma á þessari öld. Þensla þess tíma hafði getið af sér umfangsmikil áform um að „byggja yfir“ gamla bæinn. Þau áform vöktu marga til umhugsunar og ég taldi að Reykjavík myndi loksins taka upp stefnu eins og þá sem ráðið hafði för annars staðar í Evrópu í hálfa öld. Svo kom bankahrunið og bjargaði hluta byggðarinnar, um sinn. Ekki leið þó á löngu áður en rúmmetravæðingin náði nýjum hæðum í formi stáls, steinsteypu og glers. Upp við elstu byggð Reykjavíkur og skáhallt á móti Stjórnarráðinu og Bernhöftstorfunni hefur farið fram einhver umfangsmesta uppbygging miðbæjarins. Á sínum tíma hafði mér tekist að fá fram endurskoðun þeirra áforma með það að markmiði að framkvæmdirnar féllu betur að umhverfinu. Ekki mátti þó bregða sér af bæ án þess að allt færi í fyrra horf. Hið litla stjórnarráð er nú komið í annað og nýtt samhengi sem er síður en svo til þess fallið að undirstrika hinn lágstemmda mikilfengleika þess.Vinningstillagan.Ný stjórnarráðsbygging Þegar ég var í forsætisráðuneytinu var aftur farið að skoða hugmyndir um viðbyggingu við Stjórnarráðið. Ráðuneytið komast ekki allt fyrir í gamla húsinu og útlit var fyrir að það missti skrifstofur sínar í næstu húsum vegna hótelvæðingar miðbæjarins. Þörfin bauð þannig upp á tækifæri til að fegra bakgrunn hinnar sögufrægu byggingar og skapa sterka heild. Nú hefur fjölgað mikið í ráðuneytinu á skömmum tíma og búið er að halda samkeppni um hönnun viðbyggingar. Miðað við niðurstöðurnar virðist ekki hafa verið veitt skýr leiðsögn um til hvers væri ætlast. Vinningstillagan minnir óneitanlega á stjórnarráðsbygginguna sem átti á sínum tíma að rísa í stað gömlu húsanna á næsta reit við gamla stjórnarráðið. Nú á nýbyggingin að standa á bak við þá gömlu en ekki við hliðina á henni og vissulega er um talsvert minni byggingu að ræða. Ég ætla enda ekki að setja út á húsin sem slík (hvorki tillögu ársins 1971 eða 2019) eða að efast um færni hönnuðanna. Það sem ég set út á er að slíkt hús sé byggt á þessum stað í þessum tilgangi. Þeir eru ekki margir staðirnir í Reykjavík þar sem varðveist hefur það sem kallast getur heildstæð gömul götumynd. Þó hafa austurhlið Lækjargötu og Bankastrætið að mestu náð að varðveita söguleg einkenni sín. Sú staðreynd veitir stjórnarráðsbyggingunni nauðsynlegt samhengi og dálítið mótvægi við þróunina vestan lækjarins. Tillagan um nýja stjórnarráðið setur þar strik í reikninginn. Þótt byggingin sé ekki há fer hún ekki fram hjá neinum. Byggingin væri ekki til þess fallin að styrkja merkilegustu heildarmynd bæjarins, þvert á móti. Heildarmynd í hjarta Reykjavíkur sem hefur varðveist vegna sögulegra tilviljana og baráttu liðinna áratuga. Vissulega er lóðin nú óbyggð en í þéttbýli mynda húsin einingu og geta því ekki bara skoðast hvert um sig. Ekki þarf að líta lengra en til Færeyja til að finna meiri virðingu fyrir sögunni en við eigum að venjast í Reykjavík. Stjórnarráðshverfið á Þinganesi í Þórshöfn er heildstæð byggð fallegra gamalla húsa sem mörg hver eru prýdd torfþaki. Hvers vegna ekki að nota tækifærið sem nú gefst til að undirstrika sambærilega kosti í umhverfi Stjórnarráðsins í Reykjavík (hvort sem menn vilja hafa torfþak eða ekki)?Stjórnarráðsbyggingar Færeyja.Laxness og stjórnarráðsbyggingin Þegar baráttan um Torfuna og nýja stjórnarráðsbyggingu stóð sem hæst, árið 1971, ritaði Halldór Laxness grein í Morgunblaðið undir fyrirsögninni „Brauð Reykjavíkur“. Þar segir skáldið: „Að öllu þessu athuguðu má segja meistaranum nafnlausa sem að ofan getur til hróss, að í staðinn fyrir að hafa forhliðina eintómar rúður, þá hefur hann gert ráð fyrir 44 lángrifum í miðhæðinni á kassa sínum sem hann kallar „nýa stjórnarráðshúsið“; en hætt er við að það dugi honum skamt og muni margur eftir sem áður tauta fyrir munni sér þetta Grettluorð: „og komið þér ekki þeim kassa á mig“. Ýmsir sem reifað hafa gaungumóðir um tískuborgir sem svo eru kallaðar, en það eru þær borgir sem gánga fljótast úr tísku, slíkir pílagrímar munu þess minnugir hver hvíld og hressíng það einatt var að hitta fyrir sér innanum gler og plast og ál fornhýsi með yfirsvip og andblæ liðinna tíða, hlutföll hvílandi í sjálfum sér og húsið alt í þokkafullu sambandi við jörð sína og loft án þess sólin hafi verið gerð að píslartæki á fólkið. Fyrri menn stóðu á jörðinni og vissu að himinninn var á sínum stað en því eiga menn bágt með að trúa nú á tímum. Á Bernhöftstorfunni standa enn fáein heldur lágreist hús. Ef ætti að brúka um þau lýsingarorð dytti manni helst í hug að kalla þau yfirlætislaus vinhlý og prúðmannleg, og mundu þær einkunnir ekki vera því fjarri að auðkenna þá menn ýmsa sem í þá daga settu bæarbraginn í Reykjavík eða jafnvel töluðu fyrir landið og þjóðina.“ Væri ekki ráð að viðbygging við Stjórnarráðshúsið, eitt elsta og sögufrægasta hús landsins, verði ekki tískuhús heldur yfirlætislaust, vinhlýtt og prúðmannlegt og í þokkafullu sambandi við jörð sína og loft? Þér hefðuð alla vega ekki komið þessum kassa á mig.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun