Í núverandi kosningafyrirkomulagi, sem komið var á í stjórnarskrárbreytingum árið 1999 fá flokkar ekki jöfnunarþingmenn nema þeir nái 5 prósent lágmarksatkvæðamagni en reglan kom fyrst til framkvæmda í þingkosningunum fjórum árum síðar. Flokkar þurfa að fá að minnsta kosti 10 prósent fylgi til að ná kjördæmakjörnum þingmanni.
Þegar nítján dagar eru til kosninga virðist fylgi þeirra tólf flokka sem bjóða fram á talsverðri hreyfingu. Sjálfstæðisflokkurinn og Vinstri græn eru sem fyrr að mælast með langmest fylgi. Vinstri græn eru stærsti flokkur landsins en flokkurinn fékk 28,2 prósent í könnun Morgunblaðsins á laugardag og 28,6 prósent í könnun Fréttablaðsins 4. október.
Sjálfstæðiflokkurinn er að mælast með 20-23 prósent í þessum könnunum sem er talsvert frá kjarnafylgi flokksins. Verði úrslit kosninganna í samræmi við þessar kannanir þá verður það versta útkoma í kosningum í sögu Sjálfstæðisflokksins. Lakasta fylgi sem Sjálfstæðisflokkurinn hefur fengið var í alþingiskosningunum 2009 þegar flokkurinn fékk 23,7 prósent. Þess skal þó getið Sjálfstæðisflokkurinn hefur yfirleitt fengið talsvert meira í kosningum en hann hefur mælst með í skoðanakönnunum fyrir kosningar.
„Samkvæmt þessum könnunum sem við höfum séð undanfarna tíu daga eru tveir stórir turnar í íslenskum stjórnmálum á sitt hvorum vængnum, Sjálfstæðisflokkur og Viðreisn. Fallbaráttan er í raun á miðjunni og þá er ég að tala um flokka eins og Viðreisn og Bjarta framtíð og svo hefur Framsókn verið að mælast töluvert lágt. Maður sér heilmikla hreyfingu á hægri og vinstri vængnum. Það er ólíkt því sem verið hefur áður þegar það hefur yfirleitt verið meiri hreyfing á vinstir vængnum. Núna sjáum við það báðum megin,“ segir Eva Heiða.
Miðflokkurinn á siglingu
Miðflokkurinn, hugarfóstur Sigmundar Davíðs Gunnlaugsonar, var formlega settur á laggirnar á stofnfundi í gær. Flokkurinn mælist með meira en 10 prósenta fylgi í skoðanakönnunum þrátt fyrir að vera nýstofnaður en flokkurinn hefur ekki ennþá kynnt framboðslista fyrir kosningarnar.
Eva Heiða segir að þessi mikli stuðningur við Miðflokkinn hafi komið sér á óvart. „Þetta kemur örugglega ekki stuðningsmönnum Sigmundar Davíðs á óvart en það kom mér sem stjórnmálafræðingi töluvert á óvart að það væri svona mikið þótt ég vissi að hann nyti talsverðs persónufylgis,“ segir hún.
Samfylkingin hefur verið að mælast yfir 10 prósentum en flokkurinn mældist með 10,8 prósent í könnun Morgunblaðsins 7. október og 10,5 prósent í könnun Fréttablaðsins 4. október. Framsókn virðist hafa tapað fylgi yfir til Miðflokksins og á í hættu að þurrkast út en flokkurinn hefur fengið 5,5 prósent í þessum könnunum. Píratar hafa verið að mælast með 9-11 prósenta fylgi. Fylgi Flokks fólksins, sem fyrst bauð fram í alþingiskosningunum í fyrra, hefur dalað nokkuð en flokkurinn mældist með 5,8 prósent í könnun Fréttablaðsins 4. október en 9 prósent í könnun Félagsvísindastofnunar HÍ fyrir Morgunblaðið sl. laugardag.
Viðreisn og Björt framtíð gætu þurrkast út
Viðreisn og Björt framtíð eru ekki að mælast yfir 5 prósenta þröskuldinum. Í nýjasta þjóðarpúlsi Gallup mældist Viðreisn með 3,6 prósent en Björt framtíð 4,6 prósent. Í könnun Fréttablaðsins 4. október var Viðreisn með 3 prósent en Björt framtíð 2,6 prósent. Að framansögðu er ljóst að þessir flokkar eiga í talsverðri hættu að þurrkast út í kosningunum 28. október næstkomandi.
Athugun fréttastofu leiddi í ljós að afar fátítt sé að flokkar hafi mælst með lítið fylgi rétt fyrir kosningar en síðan náð vopnum sínum og endurheimt fylgi rétt fyrir kjördag. Á síðasta ári var Björt framtíð að mælast með lítið fylgi framan af ári en síðan tók fylgi flokksins stökk eftir að forystumenn flokksins lögðust gegn Búvörusamningunum á Alþingi. Flokkurinn fékk 7,2 prósent í kosningunum í október 2016 og fjóra þingmenn kjörna.
Alþýðuflokkurinn glímdi við klofningsframboð
Í alþingiskosningunum 1999, áður en 5 prósenta reglan tók gildi, fékk Frjálslyndi flokkurinn 4,2 prósent og tvo þingmenn kjörna eftir að hafa mælst með lítið fylgi í könnunum rétt fyrir kosningar. Þetta gerðist einnig fyrir alþingiskosningarnar 1995 þegar Alþýðuflokkurinn hafði mælst með lítið fylgi í könnunum en flokkurinn fékk 11,4 prósenta fylgi í kosningunum og sjö menn kjörna. Sú sérstaka staða var hins vegar uppi að haustið 1994 varð klofningur í flokknum þegar Jóhanna Sigurðardóttir og Ágúst Einarsson stofnuðu Þjóðvaka og tók sá flokkur strax nokkuð fylgi frá Alþýðuflokknum. Hvorki Björt framtíð né Viðreisn hafa þurft að glíma við eitthvað sambærilegt. Þá er staða flokkanna talsvert ólík. Alþýðuflokkurinn var jafnaðarmannaflokkur djúpar rætur í íslensku samfélagi og kjarnafylgi en Björt framtíð og Viðreisn eru tiltölulega nýir stjórnmálaflokkar í sögulegu tilliti.
Eva Heiða Önnudóttir segir að ennþá sé tími fyrir flokkanna að koma málum á dagskrá til að hreyfa við fylginu enda nítján dagar til kosninga.
Hvað þarf að breytast hjá Viðreisn og Bjartri framtíð svo þessir flokkar þurrkist ekki út í kosningunum?
„Það er erfitt að segja. Maður þarf bara að sjá hvernig kosningabaráttunni vindur fram, hvort þessir flokkar nái að setja sín mál á dagskrá og hvort kjósendum finnist það verða trúverðugt. Það verður mjög áhugavert að sjá kannanir núna eftir leiðtogaþáttinn á RÚV í gær. Mögulega sækja þessir flokkar eitthvað í sig veðrið en það mjög erfitt að spá fyrir um það núna.“
