Viljum kveikja áhuga út frá rýminu og verkunum

Kjarvalsstaðir eru fallegt hús og skemmtilega staðsett enda fara tugir þúsunda gesta hér í gegn á hverju ári. En því fylgir líka álag og við erum að opna aftur í dag eftir endurbætur þar sem við löguðum gólf og loft í sýningarsölunum,“ segir Ólöf Kristín Sigurðardóttir, sýningarstjóri og safnstjóri Listasafns Reykjavíkur, en í dag kl. 18 verður opnuð á Kjarvalsstöðum stór sýning á verkum Jóhannesar S. Kjarvals undir heitinu Hugur og heimur.

„Sýningin er tvískipt og samanstendur annars vegar af verkum í eigu Listasafns Reykjavíkur og hins vegar af verkum í eigu Ingibjargar Guðmundsdóttur og Þorvaldar Guðmundssonar í Síld og fisk. Við förum ekki þá leið að setja verkin í sögulegt samhengi og sýningin byggir ekki á einhverri sérstakri rannsókn á verkunum.“ Ólöf staðnæmist og dæsir: „Mér leiðist alltaf aðeins þegar fólk segir hvað hlutirnir eru ekki.“ Og fer svo að skellihlæja að vandræðaganginum í sér.

Persónuleg upplifun

„En það sem sýningin er hins vegar er framsetning á verkum Kjarvals byggð á upplifun. Við leitumst við að gera umhverfi safnsins þannig að það ýti undir upplifun hvers og eins af verkunum. Við erum að horfa á ákveðin þemu sem ganga í gegnum feril Kjarvals; bæði hvernig hann horfir á landið sem og fantasíuverkin og síðan renna þau saman í ákveðinni upplifun. En það er dálítið erfitt að tala um þetta því við byggjum bæði á ákveðinni upplifun af rýminu og upplifun af einstökum verkum.

Eins og t.d. þegar ég geng til móts við þetta verkefni að gera Kjarvalssýningu á Kjarvalsstöðum einu sinni enn, þá hugsa ég óneitanlega hvort að það einfaldlega dugi fyrir okkur að flytja Blómakörfur frá BSR frá austurveggnum og yfir á vesturvegginn? Eða þurfum við að gera eitthvað meira? Þess vegna fékk ég Axel Hallkel Jóhannesson til liðs við okkur við að búa verkunum þannig skilyrði að samtímamaðurinn fái sterka upplifun af hverju og einu verki. Við viljum kveikja meiri áhuga á Kjarval út frá rýminu og hverju og einu verki.“

Afstaðan til landsins

Aðspurð hvort hún telji landslagið í verkum Kjarvals hafa verið ríkjandi í hugum Íslendinga þá segir Ólöf Kristín að sér finnist það nú ekki endilega vera tilfellið. „Ég held að mjög margir þekki líka fantasíuverkin sem byggja á því hvað Kjarval hafði þjálfaða sjón og með því á ég ekki við færni til að greina það sem fyrir augun ber heldur hæfileikann til þess sjá það sem er handan við þetta augljósa. Hvernig hann t.d. horfir á náttúruna. Þegar hann er að byrja sinn feril þá er t.d. virði landsins kannski meira fólgið í því hvernig við nýtum það, hvernig við yrkjum jörðina, en í dag er viðhorfið allt annað og við horfum allt öðruvísi á þetta sama land. Er þetta fegurðin fegurðarinnar vegna eða erum við að hugsa um nýtingarmöguleikana? Það er mjög gaman að velta fyrir sér verkum Kjarvals í þessu samhengi án þess að ég ætli að fara að taka einhverja afstöðu fyrir hans hönd.

Á sýningunni er nálgunin að þetta er framsetning á verkum sem er ætlað að styðja hvert annað en síðan er það bara áhorfandinn sem upplifir verkin hver og einn á sínum forsendum.“

Veggfóðrað lífshlaup

Stærsta verkið á sýningunni er verkið Lífshlaupið og Ólöf Kristín segir að það eigi sér forvitnilega sögu. „Þetta er verk sem Kjarval málaði innan í vinnustofu sinni uppi í risi í Austurstræti 12. Þar málaði hann þetta verk á gólf, loft, veggi og innanstokksmuni og það má eiginlega segja að þetta sé fyrsta innsetningin eða rýmisverk íslensks listamanns. Í verkinu er landslag og fantasía og öll þau umfjöllunarefni sem maður getur greint í verkum hans.

Verkið var lengi þarna á háaloftinu en var tekið niður á níunda áratugnum og sent til Kaupmannahafnar í forvörslu. Þaðan rataði verkið svo í safnaeign Ingibjargar og Þorvaldar. Verkið er málað á efni sem er eins og veggfóður en Kjarval sagði í viðtali 1936 að hann hefði málað hvítt yfir veggfóðrið og svo lét hann að því liggja að þetta væri nú líkast til með hans skárri verkum.

Við sýnum það aðeins öðruvísi en áður hefur verið gert þar sem við tökum þetta rýmisverk og fletjum það aðeins út, sýnum á dökkum fleti og lyftum því svo aðeins. Að mínu mati gerir það upplifunina af verkinu enn þá sterkari enda er það sýnt sem heildstætt listaverk.“

Safnað eftir smekk

Stór hluti sýningarinnar samanstendur af einkasafni Ingibjargar og Þorvaldar sem er varðveitt í Gerðasafni og telur um fjórtán hundruð verk – þar af eru um fimm hundruð verk eftir Kjarval. „Þorvaldur sagði frá því að hann kynntist Kjarval fyrst sem ungur maður þegar hann var að vinna í búð í Austurstrætinu þaðan sem hann fór stundum með máltíðir til Kjarvals á vinnustofuna í hádeginu. Í rauninni virðist Þorvaldur strax þá hafa myndað gott samband við hann. Þau hjónin söfnuðu svo listaverkum alla sína tíð og það sem ræður för í þeirra söfnun er auðvitað þeirra smekkur og gott samband við listamenn. Maður veltir því fyrir sér hverju þetta hefur skilað og það hefur skilað alveg ótrúlega fallegu og heildstæðu safni. Þeirra forsendur í söfnun eru aðrar en t.d. listasafns sem hefur ákveðnar skyldur við listasöguna. Þau gátu safnað eftir sínu eigin höfði og þeirra höfuð bjó til þetta glæsilega safn.“