Tveggja landa sýn Stefán Jón Hafstein skrifar 4. desember 2010 05:30 Merkilegar upplýsingar koma fram í nýrri þróunarskýrslu Sameinuðu þjóðanna um ,,Lífskjaravísitölu mannkyns" (Human development index). Ekki er hægt að sýna fram á beint samhengi milli hagvaxtar og velsældar almennings. Þau lönd sem þokast hraðast upp listann eru ekki endilega mikil hagvaxtarlönd. En þau eiga það sameiginlegt að leggja mikla áherslu á menntun og heilsu. Og jafnvel þótt hagvöxtur aukist víða um lönd má sjá í skýrslu SÞ að ójöfnuður í heiminum gerir það líka; ekki njóta allir þótt takist að hífa upp þjóðaframleiðslu. Og að fleiru er að hyggja: Vitað er að það land sem hefur mestan hagvöxt, Kína, borgar fyrir þann vöxt með gríðarlegum umhverfisspjöllum, þótt þau séu ekki mæld í þessari velferðarvísitölu. Lífskjaravísitala SÞ er nú 20 ára. Hún var á sínum tíma kynnt til sögunnar því menn þóttust vita að efnahagslegur vöxtur sannaði ekki allt um velferð fólks. ,,Þjóðartekjur á mann" segja ekki hvernig þær nýtast. Því vildu menn búa til vísitölu sem byggði á velferðarþáttum auk efnahagsþátta, svo sem menntun og lífslíkum. Nú er búið að bæta við jöfnuði og jafnrétti kynjanna til að finna enn áreiðanlegri mælikvarða á þróun samfélaga. Íslenska samhengið Ísland ,,hrynur" úr fyrsta sæti (2007) í 17jánda sæti í ár. Árið 2005 vorum við í 10unda sæti. Við erum nú í nágrenni við Finna og Belga, fyrir ofan Dani, en Norðmenn tróna efstir eins og oft áður. Sjálfsagt vegur þarna mest kaupmáttarhrunið eftir 2008, því lífslíkur og menntunarstig hafa sáralítið breyst, og hvað sem fólk segir er Ísland mjög ofarlega á lista í jafnréttismálum. Mörgum gæti óað við þessu mikla falli. En það má líka skoða jákvæðu hlið málsins: Þrátt fyrir eitt mesta efnahagsáfall sem þróað ríki hefur orðið fyrir (sem hlutfall af þjóðarframleiðslu), þá er viðspyrnan mikil. Hún felst í háu menntunarstigi (sem þó gæti verið betra) og heilsugæslu. Við höfum því borið gæfu til að fjárfesta rétt og eigum þarna ,,varasjóð" þegar peningahyggjan springur á limminu. Ísland er þrátt fyrir allt á topp 20 listanum, af þeim 160 ríkjum sem þarna eru. Og góðir möguleikar að rétta sig af. Á hinum endanum? Núverandi heimaland mitt, Malaví, er á listanum yfir þau 20 ríki sem erfiðast eiga. Fólksfjölgun er gríðarleg og sóknarþungi landsmanna í þverrandi auðlindir reiknast sem afrán upp á 5.8% af landsframleiðslu árlega. Landið fékk almennt grunnskólakerfi fyrir aðeins 16 árum, og er því áratugum á eftir öðrum Afríkuríkjum. Nú vantar 30.000 skólastofur og jafn marga kennara til að fullnægja þörf. Þótt Malaví hafi færst upp um 7 sæti á velferðarvísitölunni milli ára eru 72% landsmanna talin lifa á minna en 150 krónum á dag. Árangur landsins felst í því að nú eru ,,aðeins" 39% landsmanna á því stigi sem skilgreinist sem ,,sárafátækt", en talan var 53% fyrir nokkrum árum. Landið þróast því nokkuð áleiðis. En hér vantar viðspyrnu. Menntunarstig er ákaflega lágt (50% barna ljúka ekki grunnskólaprófi, aðeins 16% árganga fara gegnum framhaldsskóla). Getan til að taka við meiri þróunaraðstoð eða skapa nýja atvinnuvegi er því ákaflega takmörkuð. Samanburður enda á milli Þegar borið er saman ástandið á sitt hvorum enda lífskjarakvarðans má því sjá tvö smáríki: Ísland og Malaví, þar sem annað ríkir ,,hrapar" um 17 sæti á nokkrum árum og býr samt við mikla velsæld, en hitt ríkið fetar sig upp um hænufet og glímir eigi að síður við nánast óviðráðanlegar aðstæður. Munurinn á Malaví og Íslandi er vissulega mikill vegna þess að við eigum miklar náttúruauðlindir en Malavar fáar. En við búum líka að menntun og velferðarkerfi sem gerir okkur mögulegt að bragðast við vanda og vinna okkur út úr honum - ef við sjálf berum gæfu til þess. Malavar þurfa utanaðkomandi aðstoð, og hana mikla: Þróunaraðstoð til Malví nemur nú 32 dollurum á hvert mannsbarn árlega (3700 kr.), og þriðjungur ríkisútgjalda eru styrkjafé. Efnahagskreppan og þróunaraðstoð Þess sjást glögg merki víða um heim að þróunaraðstoð minnkar vegna heimskreppunnar. Skilningur ríkir á því að Ísland hafi dregið saman framlög, en þess vænst að það sé aðeins tímabundið því ekki var úr háum söðli að detta. Þegar við vorum númer eitt á lífskjarakvarðanum voru hlutfallsleg framlög okkar til þróunarmála langt á eftir þeim sem næstir voru á listanum. Stjórn íhaldsmanna og frjálslyndra í Bretlandi er reyndar undantekning frá reglunni í ár, þar er þróunarfé aukið á hrikalegum niðurskurðartímum. Áskorun í þróunarmálum verður bersýnilega sú að ná meiri árangri fyrir minna fé. Hér þarf skýrari verkaskiptinu milli ríkja, samræmdar aðgerðir þroúnarsamvinnustofnana í löndum eins og Malaví, og miklu skarpari forgangsröð ríkisstjórna. Hér í Malaví kom nýlega út stöðuskýrsla SÞ sem einmitt undirstrikar þetta. Þróunarsamvinnustofnun Íslands í Malaví er hluti af þessu samræmingar- og skipulagsferli sem nú stendur og stefnubreyting ÞSSÍ í landinu undanfarin tvö ár er í samræmi við stöðumat annarra þróunarsamvinnustofnana um bættan árangur og meiri skilvirkni. Áherslur okkar í heilsu- og menntamálum eru einnig í samræmi við lykiláherslur í stöðuskýrslu SÞ. - eigi Malaví að þokast upp listann verði að bæta innviði samfélagsins og getu heimamanna sjálfra til að takast á við vandann. Númer 17 getur vel hjálpað númer 153. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stefán Jón Hafstein Mest lesið Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Virkjum lýðræðið Jórdís Skúladóttir skrifar Skoðun Ráðstefna um þjóðarátak í húsnæðismálum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Öldrunarþjónustan – tækifæri og áskoranir Sandra B. Franks skrifar Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Gervigreindin og atvinnulífið Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hinn stóri pakki ósýnilegrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir skrifar Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Beðið eftir orkumálaráðherra Eggert Valur Guðmundsson,Gunnar Aron Ólason skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun „Við verðum að fylgja lögum“ Hópur listafólks skrifar Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Merkilegar upplýsingar koma fram í nýrri þróunarskýrslu Sameinuðu þjóðanna um ,,Lífskjaravísitölu mannkyns" (Human development index). Ekki er hægt að sýna fram á beint samhengi milli hagvaxtar og velsældar almennings. Þau lönd sem þokast hraðast upp listann eru ekki endilega mikil hagvaxtarlönd. En þau eiga það sameiginlegt að leggja mikla áherslu á menntun og heilsu. Og jafnvel þótt hagvöxtur aukist víða um lönd má sjá í skýrslu SÞ að ójöfnuður í heiminum gerir það líka; ekki njóta allir þótt takist að hífa upp þjóðaframleiðslu. Og að fleiru er að hyggja: Vitað er að það land sem hefur mestan hagvöxt, Kína, borgar fyrir þann vöxt með gríðarlegum umhverfisspjöllum, þótt þau séu ekki mæld í þessari velferðarvísitölu. Lífskjaravísitala SÞ er nú 20 ára. Hún var á sínum tíma kynnt til sögunnar því menn þóttust vita að efnahagslegur vöxtur sannaði ekki allt um velferð fólks. ,,Þjóðartekjur á mann" segja ekki hvernig þær nýtast. Því vildu menn búa til vísitölu sem byggði á velferðarþáttum auk efnahagsþátta, svo sem menntun og lífslíkum. Nú er búið að bæta við jöfnuði og jafnrétti kynjanna til að finna enn áreiðanlegri mælikvarða á þróun samfélaga. Íslenska samhengið Ísland ,,hrynur" úr fyrsta sæti (2007) í 17jánda sæti í ár. Árið 2005 vorum við í 10unda sæti. Við erum nú í nágrenni við Finna og Belga, fyrir ofan Dani, en Norðmenn tróna efstir eins og oft áður. Sjálfsagt vegur þarna mest kaupmáttarhrunið eftir 2008, því lífslíkur og menntunarstig hafa sáralítið breyst, og hvað sem fólk segir er Ísland mjög ofarlega á lista í jafnréttismálum. Mörgum gæti óað við þessu mikla falli. En það má líka skoða jákvæðu hlið málsins: Þrátt fyrir eitt mesta efnahagsáfall sem þróað ríki hefur orðið fyrir (sem hlutfall af þjóðarframleiðslu), þá er viðspyrnan mikil. Hún felst í háu menntunarstigi (sem þó gæti verið betra) og heilsugæslu. Við höfum því borið gæfu til að fjárfesta rétt og eigum þarna ,,varasjóð" þegar peningahyggjan springur á limminu. Ísland er þrátt fyrir allt á topp 20 listanum, af þeim 160 ríkjum sem þarna eru. Og góðir möguleikar að rétta sig af. Á hinum endanum? Núverandi heimaland mitt, Malaví, er á listanum yfir þau 20 ríki sem erfiðast eiga. Fólksfjölgun er gríðarleg og sóknarþungi landsmanna í þverrandi auðlindir reiknast sem afrán upp á 5.8% af landsframleiðslu árlega. Landið fékk almennt grunnskólakerfi fyrir aðeins 16 árum, og er því áratugum á eftir öðrum Afríkuríkjum. Nú vantar 30.000 skólastofur og jafn marga kennara til að fullnægja þörf. Þótt Malaví hafi færst upp um 7 sæti á velferðarvísitölunni milli ára eru 72% landsmanna talin lifa á minna en 150 krónum á dag. Árangur landsins felst í því að nú eru ,,aðeins" 39% landsmanna á því stigi sem skilgreinist sem ,,sárafátækt", en talan var 53% fyrir nokkrum árum. Landið þróast því nokkuð áleiðis. En hér vantar viðspyrnu. Menntunarstig er ákaflega lágt (50% barna ljúka ekki grunnskólaprófi, aðeins 16% árganga fara gegnum framhaldsskóla). Getan til að taka við meiri þróunaraðstoð eða skapa nýja atvinnuvegi er því ákaflega takmörkuð. Samanburður enda á milli Þegar borið er saman ástandið á sitt hvorum enda lífskjarakvarðans má því sjá tvö smáríki: Ísland og Malaví, þar sem annað ríkir ,,hrapar" um 17 sæti á nokkrum árum og býr samt við mikla velsæld, en hitt ríkið fetar sig upp um hænufet og glímir eigi að síður við nánast óviðráðanlegar aðstæður. Munurinn á Malaví og Íslandi er vissulega mikill vegna þess að við eigum miklar náttúruauðlindir en Malavar fáar. En við búum líka að menntun og velferðarkerfi sem gerir okkur mögulegt að bragðast við vanda og vinna okkur út úr honum - ef við sjálf berum gæfu til þess. Malavar þurfa utanaðkomandi aðstoð, og hana mikla: Þróunaraðstoð til Malví nemur nú 32 dollurum á hvert mannsbarn árlega (3700 kr.), og þriðjungur ríkisútgjalda eru styrkjafé. Efnahagskreppan og þróunaraðstoð Þess sjást glögg merki víða um heim að þróunaraðstoð minnkar vegna heimskreppunnar. Skilningur ríkir á því að Ísland hafi dregið saman framlög, en þess vænst að það sé aðeins tímabundið því ekki var úr háum söðli að detta. Þegar við vorum númer eitt á lífskjarakvarðanum voru hlutfallsleg framlög okkar til þróunarmála langt á eftir þeim sem næstir voru á listanum. Stjórn íhaldsmanna og frjálslyndra í Bretlandi er reyndar undantekning frá reglunni í ár, þar er þróunarfé aukið á hrikalegum niðurskurðartímum. Áskorun í þróunarmálum verður bersýnilega sú að ná meiri árangri fyrir minna fé. Hér þarf skýrari verkaskiptinu milli ríkja, samræmdar aðgerðir þroúnarsamvinnustofnana í löndum eins og Malaví, og miklu skarpari forgangsröð ríkisstjórna. Hér í Malaví kom nýlega út stöðuskýrsla SÞ sem einmitt undirstrikar þetta. Þróunarsamvinnustofnun Íslands í Malaví er hluti af þessu samræmingar- og skipulagsferli sem nú stendur og stefnubreyting ÞSSÍ í landinu undanfarin tvö ár er í samræmi við stöðumat annarra þróunarsamvinnustofnana um bættan árangur og meiri skilvirkni. Áherslur okkar í heilsu- og menntamálum eru einnig í samræmi við lykiláherslur í stöðuskýrslu SÞ. - eigi Malaví að þokast upp listann verði að bæta innviði samfélagsins og getu heimamanna sjálfra til að takast á við vandann. Númer 17 getur vel hjálpað númer 153.
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun
Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar
Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar
Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun