Bolli Kristinsson birtist síðastliðinn laugardag í opinskáu viðtali sem einn helsti talsmaður niðurrifssjónarmiða. Þar gengur hann svo langt að harma það að Torfan sjálf hafi ekki verið rifin á sínum tíma. Það eru ansi margar rangfærslur sem koma fram í viðtalinu og ég ætla að svara fáeinum atriðum en leyfa öðrum að vera ósvöruðum í bili. Nú er það svo að Laugavegur hefur hvorki fyrr né síðar verið "alfriðaður".
Í dag eru tvö hús friðuð samkvæmt húsafriðunarlögum, annað þeirra fyrir stuttu. Fram til 2003 þegar nýtt deiliskipulag tók gildi mátti samkvæmt eldra skipulagi rífa þau hús sem fólki datt hug.
Deilan um Torfuna stóð yfir 1972-1979, það líða 24 ár frá því að Torfan er friðuð þar til að nýtt fyrrnefnt deiliskipulag tók gildi. Á þessu tímabili höfðu kaupmenn og lóðaeigendur svo að segja frjálsar hendur með niðurrif. Að láta í veðri vaka að Torfusamtökin hafi fengið í gegn alfriðun Laugavegs í kringum 1979 eða haft eitthvað að gera með athafnaleysi kaupmanna á þessu tímabili er einfaldlega rangt.
Ástæðan fyrir því að ekki var byggt mikið að ráði á þessu tímabili voru helst peningalegar og þær að verslunarmenn höfðu nær eingöngu áhuga á uppbyggingu utan miðbæjarins, þar sem sú skoðun var ríkjandi að fjarlægðir skiptu engu máli lengur með tilkomu sjálfrennireiða.
Nokkur dæmi eru þó um að hús væru rifin og byggt í staðinn á tilteknu tímabili þ.e. 1979-2003 . Allar þær umsóknir um niðurrif fóru greiðlega í gegn hjá borgaryfirvöldum nema í eitt einasta skipti spruttu upp deilur og þar voru það íbúar við Laugaveg sem mótmæltu, ekki Torfusamtökin.
Hugsanlega urðu einhverja tafir vegna þessa en á endanum hafði húsbyggjandinn samt sitt í gegn svo húsið var reist engu að síður.
Skömmu eftir að nýtt deiliskipulag var samþykkt fór af stað töluverð umræða um niðurrif við Laugaveg. Ástæðan fyrir þeirri umræðu var ekki að nýja deiliskipulagið hefði falið í sér meira niðurrif en áður var leyft eins og skilja hefði mátt af umræðunni, heldur það að R-listinn hafði unnið að faglegu undirbúningsstarfi í mörg ár þar sem saman fóru verndunarsjónarmið og heimildir til uppbyggingar. Um tíma leit út fyrir að það sama myndi vera uppi á teningnum hér og í flestum öðrum borgum í Evrópu, það að gamli miðbærinn fengi í friði að geyma sögu og húsagerðarlist fortíðarinnar. Svo varð ekki því á miðjum valdatímanum kúventist stefna þeirra og ætla ég að rekja þá sögu í stuttu máli.
1994 er sett á fót Húsverndarnefnd Reykjavíkur sem átti að koma með verndunartillögur í eldri hverfum Reykjavíkur fyrir komandi deiliskipulag. Þessi nefnd skilaði af sér greinargerð þar sem gert var ráð fyrir að meginreglan yrði að hús eldri en frá 1918 fengju að standa áfram með vísan í þjóðminjalög en meginefnið var hins vegar tillögur að verndun ákveðinna húsa byggð eftir 1918.
Fyrsta tillaga að nýju deiliskipulagi árið 2002 fór eftir þessu þema í megindráttum en með nokkrum undantekningum. Það gerði samt sem áður ráð fyrir 50.000 fm uppbyggingu við Laugaveg og nota bene, þetta var ekki aukning á uppbyggingarmöguleikum heldur einfaldlega verið að festa í sessi þá möguleika sem alltaf höfðu verið til staðar, en höfðu fram til þessa ekki verið nýttir. Þessar tillögur gerðu nú í fyrsta skipti í sögu Laugavegs ráð fyrir því að ákveðin hús yrðu ekki rifin. Þær gengu þó ekki jafn langt í verndun og upphafsmenn höfðu vonast til en kannski mætti segja að einhver sáttamiðlun hafi verið þar á ferðinni.
Þessari tillögu var hafnað. Var það aðallega vegna mótmæla frá engum öðrum en Bolla Kristinssyni og á endanum var það pólitísk ákvörðun að ákveðið var að skipa nýjan starfshóp til að finna tækifæri til enn frekari uppbyggingar á kostnað gömlu byggðarinnar. Bolli var nánast einráður í þessum nýja samráðshópi. Honum tókst þó einungis að auka heildarflatarmál um 5.000 fm en til þess þurfti að fórna 10-15 húsum meira en upphaflega stóð til. Hvorki meira né minna en 75 prósent af húsum eldri 1918 áttu nú að fara. Það má nefna til gamans að meirihluti þessa starfshóps um endurmat á deiliskipulagi Laugavegs, hefur séð að sér og lýst því yfir að gengið hafi verið of langt.
Nú síðustu ár hefur áhugi á uppbyggingu við Laugaveg aukist til muna, en enn og aftur eru það hvorki Torfusamtökin né Reykjavíkurborg sem standa í vegi fyrir framkvæmdum. Lóðaeigendur hafa nánast undantekningalaust ekki sætt sig við leyfilegt byggingarmagn samkvæmt deiliskipulagi sem er þó ærið og vilja sífellt hærri byggingar. Slíkt þarf vitaskuld að ganga í gegnum flókið ferli. Hefur þetta eitt og sér valdið töfum.
Aftur á móti þar sem byggt er samkvæmt gildandi deiliskipulagi, eins og við Laugaveg 22a, gengur allt greiðlega í gegn. Einum of greiðlega að sumra mati því þar fór síðasti steinbærinn við Laugaveg.
Gott dæmi um þróun mála í dag er Laugavegur 33-35. Þar má rífa einar 5 byggingar og byggja 1 stórt hús samkvæmt deiliskipulagi. Eigandi óskaði eftir aukningu á byggingarmagni og var það heimilað. Með það í vasanum seldi hann lóðina og lét sér nægja gróðann sér til handa sem kom til út frá auknu byggingarmagni. En nýr eigandi lét sér ekki heldur nægja leyfilegt byggingarmagn og sótti aftur um aukningu. Þetta er ekki einsdæmi. Svona hefur verið ástatt um margar lóðir við Laugaveg. Þær ganga kaupum og sölum á síhækkandi verði og eigendur vilja sífellt meira byggingarmagn, oft með það eina að markmiði að selja á hærra verði en keypt var á. Þetta er hægt einungis vegna þess að Reykjavíkurborg er hverful þegar kemur að deiliskipulagsbreytingum. Bráðum, ef það hefur ekki þegar gerst, verða lóðirnar einfaldlega of dýrar til að hægt sé að byggja á þeim, þ.e.a.s. lóðaeigendur ná ekki fram nógu mikilli arðsemi til að bygging nái að borga sig og lóðarverðið. En lóðirnar eru samt góður staður til að geyma peninga sína og engin sérstök pressa hvort sem er að byggja á þeim.
Ég er sannfærður um að ef upphaflegt deiliskipulag hefði gengið í gegn þar sem fest hefði verið í sessi verndun ákveðinna húsa, hefðu þau gengið kaupum og sölum á raunvirði og væri að öllum líkindum nú í eigu aðila sem sæi sér hag í að gera við húsin á þeirra eigin forsendum. Það er almenningur sem hefur aftur fengið trú á miðborgarskipulagi og er til þess að miðborgin hefur í sér ótal sóknarfæri sem þurfa þó ekki að vera á kostnað eldri byggðarinnar. Þessi verktakadauði sem nú einkennir Laugaveginn hefði aldrei átt sér stað.
Bolli Kristinsson á sjálfur persónulega ótrúlega stóran þátt í því að Laugavegurinn hefur ekki fengið frið til að þróast á eigin forsendum, bæði með aðkomu sinni að deiliskipulagsmálum og einnig með því að hann hefur sjálfur staðið í lóðabraski.
Nú er mál að hann verði settur af sem aðal ráðgjafi Reykjavíkurborgar í miðbæjarmálum og faglegar forsendur látnar ráða meiru um verndun og uppbyggingu í eldri hverfum Reykjavíkur. Enda furðulegt að láta mann sem trúir því að betra hefði verið að rífa Torfuna ráða ferðinni í málefnum sem varða eina bæjarhlutann sem byggður er að mestu með gömlum húsum.
