Upphaflegasta útgáfa Snorra-Eddu snýr heim eftir fjögurra alda útlegð Rafn Ágúst Ragnarsson skrifar 11. ágúst 2025 17:25 Trektarbók varðveitir fornlegustu og upphaflegustu uppskrift Snorra-Eddu sem vitað er um. Vísir/Samsett Handritaskipti á sýningunni Heimur í orðum í Eddu verða á morgun og ný handrit munu líta dagsins ljós. Næstu þrjá mánuði verður Trektarbók Snorra-Eddu til sýnis en hún er komin til landsins eftir fjögur hundruð ára útlegð í Hollandi. Hún er einnig um margt áhugaverð. Hún er talin fornlegasta handrit Snorra-Eddu þó hún sé yngsta handritið meginhandrita Eddunnar. Af tilefni handritaskiptanna mun Haukur Þorgeirsson rannsóknarprófessor fjalla um Trektarbók klukkan tólf að hádegi í Eddu á morgun. Hann segir Trektarbók marka kaflaskil í viðhorfi Íslendinga og Evrópubúa til norrænna miðaldafræða og að hún sé fyrsta ummerki um fræðimannsleg viðhorf til bókmenntaarfs Íslendinga. Haukur Þorgeirsson er rannsóknarprófessor við Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.Árnastofnun Trektarbók er eitt hinna fjögurra svokallaðra meginhandrita Snorra-Eddu. Það eru þau handrit sem heillegust og best varðveitt eru og af þeim er aðeins eitt í vörslu hér á Íslandi. Það er Konungsbók Snorra-Eddu, sem er ekki sama bók og Konungsbók Eddukvæða. Hin þrjú eru Ormsbók sem varðveitt er við Árnastofnun í Kaupmannahöfn, Uppsalabók sem er eins og nafnið gefur til kynna varðveitt í Svíþjóð og loks Trektarbók sem hefur verið geymd í háskólabókasafninu í Útrekt frá miðbiki sautjándu aldarinnar. Mótsagnakennd í forneskju sinni Líkt og Haukur Þorgeirsson kemst að orði er ákveðin mótsögn fólgin í þessari skinnbók. Nefnilega sú að þrátt fyrir að þetta sé yngsta meginhandritið sem við eigum hefur það að geyma fornlegustu og upphaflegustu útgáfu Snorra-Eddu. Af henni eru varðveitt sjö skinnhandrit frá fjórtándu og fimmtándu öld en engin tvö þessara handrita innihalda nákvæmlega sama efnið því að verkið var í stöðugri þróun og endursköpun eins og algengt er um kennslubækur. „Það kemur til af því að það er afritað á 16. öld eftir handriti sem er frá 13. öld,“ segir Haukur. Trektarbók skartar þannig mörgum fornlegum einkennum sem bera vott um vandaða uppskrift skrifarans. Það sést strax í fyrstu línu þar sem orðið síðan kemur fyrir og er það skrifað með þorni, <siþan>, frekar en með déi, <sidan>, líkt og var viðtekin stafsetning þegar handritið er ritað. Þriðja orð fyrstu línu er <ſiþan> en <ſ> er forn ritháttur ess í upphafi orðs.Trektarbók Páll í Þernuvík í Ísafjarðardjúpi skrifaði Trektarbók undir lok sextándu aldar og tekur Haukur fram að blómlegt fræðastarf hafi þá verið við Ísafjarðardjúp líkt og nú. Jón arason í Vatnsfirði eignaðist Trektarbók árið 1626 og hann fór með bókina til Kaupmannahafnar. Trektarbók er einnig einstök að því leyti að hún er pappírshandrit en ekki skinnbók. Í handritinu birtist skýrt að viðhorf skrifarans til textans er af nýjum toga en sá sem birtist í eldri uppskriftum. Aðferðin sem notuð var við afritunina minni á aðferðir fræðimanna að því leytinu til að það er greinilega lagt mikið upp úr því að uppskriftin sé eins nálægt forritinu og hægt er. „Þessa bok a eg Jon Gissurson“Háskólinn í Útrekt „Skrifarinn virðist hafa reynt að afrita orð fyrir orð og jafnvel að verulegu leyti staf fyrir staf, eins og fræðimaður afritar. Það er ólíkt því sem miðaldaskrifarar gerðu. Þeir voru vanir að uppfæra tungumálið að sinni eigin venju. Þeir héldu ekki gömlum orðmyndum úr forritinu heldur notuðu sína eigin stafsetningu. Trektarbók er fyrsta merkið sem við höfum um fræðilegan áhuga á miðöldum á Íslandi,“ segir Haukur. Norræn endurreisn Hann segir að á þessum tíma vakni mikill áhugi á norrænum miðöldum yfir alla Evrópu. Það sjáist meðal annars á því að Trektarbók var komin til meginlandsins fáeinum áratugum eftir að hún var skrifuð upp. Þar komst hún í eigu fræðimannsins danska Ole Worm, sem Ormsbók er kennd við. Glósur Ole Worm á latínu.Háskólinn í Útrekt Á spássíum handritsins má sjá glósur Ole þar sem hann bar saman textann í Trektarbók og í Ormsbók. Næst er vitað með vissu um handritið 1643 þegar málfræðingurinn Christian Ravius gefur það bókasafninu í Utrecht. Þar hefur handritið verið síðan, þangað til það kom aftur til Íslands nú um helgina. „Mögulegt er að Ravius hafi fengið handritið úr dánarbúi vinar síns, austur-evrópsks málfræðings sem hét Johannes Elichmann. Elichmann hafði kynnt sér norræn fræði og hafði áhuga á því sem segir í Eddu um að Óðinn hafi komið með asískt tungumál til Norður-Evrópu. Elichmann stundaði rannsóknir á skyldleika evrópskra og asískra mála og voru bollaleggingar hans meðal undanfara indó-evrópskrar samanburðarmálfræði,“ segor Haukur. Haukur Þorgeirsson rannsóknarprófessor fjallar um sögu handritsins og gildi þess og hefst erindið kl. 12 í fyrirlestrasal Eddu. Íslensk fræði Íslensk tunga Handritasafn Árna Magnússonar Mest lesið Ferðamaður réðst á leiðsögukonu: „Ísland hefur brugðist mér“ Innlent Afplána líklegast í fjögur til fimm ár á Litla Hrauni Innlent Ræningjar fjölmenntu með byssur og haka í skartgripabúð Erlent Drónaútgerð?: Þingmaður hefur áhyggjur af rússneskum skipum við Færeyjar Erlent Sigar hernum á „hryðjuverkamenn“ í Portland Erlent „Við þurfum ekki öll að fara á sjúkrahús“ Innlent Dróna- og skuggastríð í Evrópu: Hvað gengur Rússum til og hvað getur NATO gert? Erlent Musk, Thiel og Andrés nefndir í nýjum skjölum Epsteins Erlent Ráku starfsmenn FBI sem fóru á hnéð eftir morðið á Floyd Erlent „Stór húsnæðis- og efnahagspakki“ á leiðinni Innlent Fleiri fréttir Furðar sig á þjóðaröryggisráði og rándýr barnaafmæli Aftur flagnar Vesturbæjarlaug: „Eins og hún sé með skallablett“ Þyrlan kölluð út vegna vélsleðaslyss á Langjökli „Gervigreind er líka fyrir heimilið“ Hringvegurinn opnaður á ný klukkan 17 Snæfellsnes orðið að vistvangi UNESCO „Stór húsnæðis- og efnahagspakki“ á leiðinni Afplána líklegast í fjögur til fimm ár á Litla Hrauni Þungir dómar ekki óvæntir og fyrsti vistvangur landsins Ferðamaður réðst á leiðsögukonu: „Ísland hefur brugðist mér“ Byrjað að moka í Hringveginn en talsverð vinna framundan Tíu gistu í fangageymslu og þar af tveir „peruölvaðir“ „Við þurfum ekki öll að fara á sjúkrahús“ Vilja RÚV af auglýsingamarkaði Ýmsar aðferðir til að ná niður drónum Jónína vill taka við af Ásmundi Einari „Við viljum bara finna fyrir öryggi“ Gerður sveitarstjóri Þingeyjarsveitar Þungur dagur, myndir frá óveðrinu og ítrekuð innbrot Verjandi Matthíasar hnýtir í dóminn Anna ljósa fallin frá Ásmundur Einar segir skilið við stjórnmálin Bætir þrepi við greiðsluþátttökukerfið „Ég bý ekki einu sinni í Reykjavík“ Táningsstúlkur dæmdar fyrir að flytja inn efni sem var ekki bannað Ekki liðnir níu dagar þegar það var aftur brotist inn Þungir dómar í Gufunesmálinu: „Það eru ekki alltaf jólin“ Dómsuppkvaðning í Gufunesmálinu og óveður í aðsigi Meirihluti íbúa ánægður með flutning stórtónleika á sunnudag Annar fulltrúa Framsóknar hættur í bæjarstjórn Kópavogs Sjá meira
Af tilefni handritaskiptanna mun Haukur Þorgeirsson rannsóknarprófessor fjalla um Trektarbók klukkan tólf að hádegi í Eddu á morgun. Hann segir Trektarbók marka kaflaskil í viðhorfi Íslendinga og Evrópubúa til norrænna miðaldafræða og að hún sé fyrsta ummerki um fræðimannsleg viðhorf til bókmenntaarfs Íslendinga. Haukur Þorgeirsson er rannsóknarprófessor við Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.Árnastofnun Trektarbók er eitt hinna fjögurra svokallaðra meginhandrita Snorra-Eddu. Það eru þau handrit sem heillegust og best varðveitt eru og af þeim er aðeins eitt í vörslu hér á Íslandi. Það er Konungsbók Snorra-Eddu, sem er ekki sama bók og Konungsbók Eddukvæða. Hin þrjú eru Ormsbók sem varðveitt er við Árnastofnun í Kaupmannahöfn, Uppsalabók sem er eins og nafnið gefur til kynna varðveitt í Svíþjóð og loks Trektarbók sem hefur verið geymd í háskólabókasafninu í Útrekt frá miðbiki sautjándu aldarinnar. Mótsagnakennd í forneskju sinni Líkt og Haukur Þorgeirsson kemst að orði er ákveðin mótsögn fólgin í þessari skinnbók. Nefnilega sú að þrátt fyrir að þetta sé yngsta meginhandritið sem við eigum hefur það að geyma fornlegustu og upphaflegustu útgáfu Snorra-Eddu. Af henni eru varðveitt sjö skinnhandrit frá fjórtándu og fimmtándu öld en engin tvö þessara handrita innihalda nákvæmlega sama efnið því að verkið var í stöðugri þróun og endursköpun eins og algengt er um kennslubækur. „Það kemur til af því að það er afritað á 16. öld eftir handriti sem er frá 13. öld,“ segir Haukur. Trektarbók skartar þannig mörgum fornlegum einkennum sem bera vott um vandaða uppskrift skrifarans. Það sést strax í fyrstu línu þar sem orðið síðan kemur fyrir og er það skrifað með þorni, <siþan>, frekar en með déi, <sidan>, líkt og var viðtekin stafsetning þegar handritið er ritað. Þriðja orð fyrstu línu er <ſiþan> en <ſ> er forn ritháttur ess í upphafi orðs.Trektarbók Páll í Þernuvík í Ísafjarðardjúpi skrifaði Trektarbók undir lok sextándu aldar og tekur Haukur fram að blómlegt fræðastarf hafi þá verið við Ísafjarðardjúp líkt og nú. Jón arason í Vatnsfirði eignaðist Trektarbók árið 1626 og hann fór með bókina til Kaupmannahafnar. Trektarbók er einnig einstök að því leyti að hún er pappírshandrit en ekki skinnbók. Í handritinu birtist skýrt að viðhorf skrifarans til textans er af nýjum toga en sá sem birtist í eldri uppskriftum. Aðferðin sem notuð var við afritunina minni á aðferðir fræðimanna að því leytinu til að það er greinilega lagt mikið upp úr því að uppskriftin sé eins nálægt forritinu og hægt er. „Þessa bok a eg Jon Gissurson“Háskólinn í Útrekt „Skrifarinn virðist hafa reynt að afrita orð fyrir orð og jafnvel að verulegu leyti staf fyrir staf, eins og fræðimaður afritar. Það er ólíkt því sem miðaldaskrifarar gerðu. Þeir voru vanir að uppfæra tungumálið að sinni eigin venju. Þeir héldu ekki gömlum orðmyndum úr forritinu heldur notuðu sína eigin stafsetningu. Trektarbók er fyrsta merkið sem við höfum um fræðilegan áhuga á miðöldum á Íslandi,“ segir Haukur. Norræn endurreisn Hann segir að á þessum tíma vakni mikill áhugi á norrænum miðöldum yfir alla Evrópu. Það sjáist meðal annars á því að Trektarbók var komin til meginlandsins fáeinum áratugum eftir að hún var skrifuð upp. Þar komst hún í eigu fræðimannsins danska Ole Worm, sem Ormsbók er kennd við. Glósur Ole Worm á latínu.Háskólinn í Útrekt Á spássíum handritsins má sjá glósur Ole þar sem hann bar saman textann í Trektarbók og í Ormsbók. Næst er vitað með vissu um handritið 1643 þegar málfræðingurinn Christian Ravius gefur það bókasafninu í Utrecht. Þar hefur handritið verið síðan, þangað til það kom aftur til Íslands nú um helgina. „Mögulegt er að Ravius hafi fengið handritið úr dánarbúi vinar síns, austur-evrópsks málfræðings sem hét Johannes Elichmann. Elichmann hafði kynnt sér norræn fræði og hafði áhuga á því sem segir í Eddu um að Óðinn hafi komið með asískt tungumál til Norður-Evrópu. Elichmann stundaði rannsóknir á skyldleika evrópskra og asískra mála og voru bollaleggingar hans meðal undanfara indó-evrópskrar samanburðarmálfræði,“ segor Haukur. Haukur Þorgeirsson rannsóknarprófessor fjallar um sögu handritsins og gildi þess og hefst erindið kl. 12 í fyrirlestrasal Eddu.
Íslensk fræði Íslensk tunga Handritasafn Árna Magnússonar Mest lesið Ferðamaður réðst á leiðsögukonu: „Ísland hefur brugðist mér“ Innlent Afplána líklegast í fjögur til fimm ár á Litla Hrauni Innlent Ræningjar fjölmenntu með byssur og haka í skartgripabúð Erlent Drónaútgerð?: Þingmaður hefur áhyggjur af rússneskum skipum við Færeyjar Erlent Sigar hernum á „hryðjuverkamenn“ í Portland Erlent „Við þurfum ekki öll að fara á sjúkrahús“ Innlent Dróna- og skuggastríð í Evrópu: Hvað gengur Rússum til og hvað getur NATO gert? Erlent Musk, Thiel og Andrés nefndir í nýjum skjölum Epsteins Erlent Ráku starfsmenn FBI sem fóru á hnéð eftir morðið á Floyd Erlent „Stór húsnæðis- og efnahagspakki“ á leiðinni Innlent Fleiri fréttir Furðar sig á þjóðaröryggisráði og rándýr barnaafmæli Aftur flagnar Vesturbæjarlaug: „Eins og hún sé með skallablett“ Þyrlan kölluð út vegna vélsleðaslyss á Langjökli „Gervigreind er líka fyrir heimilið“ Hringvegurinn opnaður á ný klukkan 17 Snæfellsnes orðið að vistvangi UNESCO „Stór húsnæðis- og efnahagspakki“ á leiðinni Afplána líklegast í fjögur til fimm ár á Litla Hrauni Þungir dómar ekki óvæntir og fyrsti vistvangur landsins Ferðamaður réðst á leiðsögukonu: „Ísland hefur brugðist mér“ Byrjað að moka í Hringveginn en talsverð vinna framundan Tíu gistu í fangageymslu og þar af tveir „peruölvaðir“ „Við þurfum ekki öll að fara á sjúkrahús“ Vilja RÚV af auglýsingamarkaði Ýmsar aðferðir til að ná niður drónum Jónína vill taka við af Ásmundi Einari „Við viljum bara finna fyrir öryggi“ Gerður sveitarstjóri Þingeyjarsveitar Þungur dagur, myndir frá óveðrinu og ítrekuð innbrot Verjandi Matthíasar hnýtir í dóminn Anna ljósa fallin frá Ásmundur Einar segir skilið við stjórnmálin Bætir þrepi við greiðsluþátttökukerfið „Ég bý ekki einu sinni í Reykjavík“ Táningsstúlkur dæmdar fyrir að flytja inn efni sem var ekki bannað Ekki liðnir níu dagar þegar það var aftur brotist inn Þungir dómar í Gufunesmálinu: „Það eru ekki alltaf jólin“ Dómsuppkvaðning í Gufunesmálinu og óveður í aðsigi Meirihluti íbúa ánægður með flutning stórtónleika á sunnudag Annar fulltrúa Framsóknar hættur í bæjarstjórn Kópavogs Sjá meira