Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Kjartan Kjartansson skrifar 23. apríl 2025 14:27 Teikning listamanns af reikistjörnunni BD+05 4868 Ab. Hún skilur eftir sig margra milljón kílómetra langan hala þegar hún gufar upp í hitanum frá móðurstjörnunni. Talið er að stærð reikistjörnunnar sé einhvers staðar á milli Merkúríusar og tunglsins okkar. Jose-Luis Olivares, MIT Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. Reikistjarnan BD+05 4868 Ab er smám saman að leysast upp í öreindir á þéttri braut sinni um móðurstjörnuna sem er appelsínugulur dvergur, sólstjarna með um 70 prósent af massa sólarinnar okkar og fimmtung af birtu hennar. Aðeins fjórar fjarreikistjörnur hafa nokkru sinni fundist sem eru að gufa upp á þennan hátt. Talið er að hitinn við yfirborð reikistjörnunnar sé um 1.600°C og að það sé þess vegna fljótandi bergbráð, að því er segir í frétt Reuters. Hún tapi um það bil massa Everest-fjalls á hverju ári sem myndi um það bil níu kílómetra langan hala á braut um stjörnuna. Stjörnufræðingarnir sem fundu reikistjörnuna telja að hún hverfi á næstu milljón árunum, því næst sem augnabliki á stjarnfræðilegan mælikvarða. Reikistjarnan er um 140 ljósár frá jörðinni í stjörnumerkinu Vængfáknum. Umferðartími hennar um stjörnuna er 30,5 klukkutímar en sporbrautin er tuttugu sinnum nær stjörnunni en braut Merkúríusar, innstu reikistjörnunnar í sólkerfinu okkar, um sólina. Óljóst er hvers vegna reikistjarnan gengur svo þétt um móðurstjörnu sína en engin merki hafa fundist um að sporbraut hennar fari hnignandi. Mögulegt er talið að reikistjarnan hafi upphaflega myndast fjær stjörnunni en síðan færst nær fyrir þyngdaráhrif annarrar reikistjörnu eða annars fyrirbæris. Hver sem ástæðan er veitir dauðastríð reikistjörnunnar vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka bergreikistjörnur og innviði þeirra. Erfitt er að rannsaka efnasamsetningu reikistjarna úr fjarlægð, jafnvel í okkar eigin sólkerfi. Það auðveldar leikinn umtalsvert þegar iður reikistjörnunnar streyma út í geiminn. Gera efnagreint reikistjörnuna með beinum hætti Marc Hon, nýdoktor við MIT-háskóla í Bandaríkjunum og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina í vísindaritinu Astrophysical Journal Letters, segir að halinn sem reikistjarnan skilur eftir sig geti innihaldið efni úr skorpu, möttli eða jafnvel kjarna hennar. Stefnt er að því að nota James Webb-geimsjónaukann til þess að reyna að efnagreina halann og þar með samsetningu reikistjörnunnar. „Þetta er sannarlega einstakt tækifæri fyrir fjarreikistjörnujarðfræði og til þess að skilja fjölbreytileika og mögulega lífvænleika bergreikistjarna utan sólkerfisins okkar,“ segir Hon. Við leit að merkjum um líf eða lífvænlegar aðstæður í alheiminum beina stjörnufræðingar fyrst og fremst sjónum sínum að bergreikistjörnum sem eru í svonefndu lífbelti í kringum móðurstjörnur. Lífbelti er skilgreint sem það svæði þar sem vatn getur verið á fljótandi formi á yfirborði reikistjörnu en það er talið grunnforsenda lífs eins og við þekkjum það. Geimurinn Vísindi James Webb-geimsjónaukinn Mest lesið Vilja að ríkisstarfsmenn starfi til 73 ára aldurs Innlent Moskítóflugur muni koma til Íslands Innlent Alþingi hafi mistekist að tryggja þjóðinni eðlilegan hlut Innlent Indland gerir árás á Pakistan Erlent Borin út úr Bríetartúni: „Það er búið að ræna mig öllu“ Innlent Segjast hafa skotið niður indverskar herþotur Erlent Boða sprengingar við Hvammsvirkjun í allt sumar Innlent Trump um kaupin á Kanada: „Aldrei segja aldrei“ Erlent „Hún gat ekki gefið neinar skýringar á þessu, hvorki mér né lögreglunni“ Innlent Ekki inni í myndinni að fyrirkomulag hvalveiða haldist óbreytt Innlent Fleiri fréttir Segjast hafa skotið niður indverskar herþotur Indland gerir árás á Pakistan Trump um kaupin á Kanada: „Aldrei segja aldrei“ Merz náði kjöri í annarri tilraun Sakar Rússa um fordæmalaus afskipti af kosningum í Póllandi Kardinálarnir læstir inni á morgun Ríkisstjórn Rúmeníu liðast í sundur eftir sigur öfgahægrimanns Náði ekki kjöri í sögulegri atkvæðagreiðslu Fækkar herforingjum um fimmtung Lokuðu flugvöllum í Moskvu vegna dróna „Ástandið er að versna“ Íbúar Gasa verði fluttir á brott „í þágu eigin öryggis“ Páfabíll verður færanleg heilsugæsla fyrir börn á Gasa Aldrei fleiri stríð í heiminum síðan í síðari heimsstyrjöld Ráðherra segir að Ísraelar muni ekki fara aftur frá Gasa Árásarmaðurinn í Uppsölum handtekinn Komu naumlega í veg fyrir hryðjuverkaárás í Bretlandi Með bæði betri og fleiri vopn en síðast Ætla að hernema Gasaströndina Segir réttarríkið standa í vegi sínum Afstýrðu sprengjutilræði á tveggja milljóna manna tónleikum Lady Gaga Fjórtán börn handtekin eftir að drengur lést í eldsvoða Til marks um „skringilega“ skautun víða um heim Ekki nein þörf á notkun kjarnorkuvopna og vonar að svo verði ekki Föður rafmyntajöfurs rænt og skorinn af honum fingur Fjarhægrimaður sigurstranglegastur í forsetakosningum Rúmena Fimm handteknir grunaðir um skipulagningu hryðjuverka Hafnaði hermönnum Trump: „Fullveldið er ekki til sölu“ PAP vann stórsigur í Singapúr Innsti hringur Trump í skærum við þýsk yfirvöld Sjá meira
Reikistjarnan BD+05 4868 Ab er smám saman að leysast upp í öreindir á þéttri braut sinni um móðurstjörnuna sem er appelsínugulur dvergur, sólstjarna með um 70 prósent af massa sólarinnar okkar og fimmtung af birtu hennar. Aðeins fjórar fjarreikistjörnur hafa nokkru sinni fundist sem eru að gufa upp á þennan hátt. Talið er að hitinn við yfirborð reikistjörnunnar sé um 1.600°C og að það sé þess vegna fljótandi bergbráð, að því er segir í frétt Reuters. Hún tapi um það bil massa Everest-fjalls á hverju ári sem myndi um það bil níu kílómetra langan hala á braut um stjörnuna. Stjörnufræðingarnir sem fundu reikistjörnuna telja að hún hverfi á næstu milljón árunum, því næst sem augnabliki á stjarnfræðilegan mælikvarða. Reikistjarnan er um 140 ljósár frá jörðinni í stjörnumerkinu Vængfáknum. Umferðartími hennar um stjörnuna er 30,5 klukkutímar en sporbrautin er tuttugu sinnum nær stjörnunni en braut Merkúríusar, innstu reikistjörnunnar í sólkerfinu okkar, um sólina. Óljóst er hvers vegna reikistjarnan gengur svo þétt um móðurstjörnu sína en engin merki hafa fundist um að sporbraut hennar fari hnignandi. Mögulegt er talið að reikistjarnan hafi upphaflega myndast fjær stjörnunni en síðan færst nær fyrir þyngdaráhrif annarrar reikistjörnu eða annars fyrirbæris. Hver sem ástæðan er veitir dauðastríð reikistjörnunnar vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka bergreikistjörnur og innviði þeirra. Erfitt er að rannsaka efnasamsetningu reikistjarna úr fjarlægð, jafnvel í okkar eigin sólkerfi. Það auðveldar leikinn umtalsvert þegar iður reikistjörnunnar streyma út í geiminn. Gera efnagreint reikistjörnuna með beinum hætti Marc Hon, nýdoktor við MIT-háskóla í Bandaríkjunum og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina í vísindaritinu Astrophysical Journal Letters, segir að halinn sem reikistjarnan skilur eftir sig geti innihaldið efni úr skorpu, möttli eða jafnvel kjarna hennar. Stefnt er að því að nota James Webb-geimsjónaukann til þess að reyna að efnagreina halann og þar með samsetningu reikistjörnunnar. „Þetta er sannarlega einstakt tækifæri fyrir fjarreikistjörnujarðfræði og til þess að skilja fjölbreytileika og mögulega lífvænleika bergreikistjarna utan sólkerfisins okkar,“ segir Hon. Við leit að merkjum um líf eða lífvænlegar aðstæður í alheiminum beina stjörnufræðingar fyrst og fremst sjónum sínum að bergreikistjörnum sem eru í svonefndu lífbelti í kringum móðurstjörnur. Lífbelti er skilgreint sem það svæði þar sem vatn getur verið á fljótandi formi á yfirborði reikistjörnu en það er talið grunnforsenda lífs eins og við þekkjum það.
Geimurinn Vísindi James Webb-geimsjónaukinn Mest lesið Vilja að ríkisstarfsmenn starfi til 73 ára aldurs Innlent Moskítóflugur muni koma til Íslands Innlent Alþingi hafi mistekist að tryggja þjóðinni eðlilegan hlut Innlent Indland gerir árás á Pakistan Erlent Borin út úr Bríetartúni: „Það er búið að ræna mig öllu“ Innlent Segjast hafa skotið niður indverskar herþotur Erlent Boða sprengingar við Hvammsvirkjun í allt sumar Innlent Trump um kaupin á Kanada: „Aldrei segja aldrei“ Erlent „Hún gat ekki gefið neinar skýringar á þessu, hvorki mér né lögreglunni“ Innlent Ekki inni í myndinni að fyrirkomulag hvalveiða haldist óbreytt Innlent Fleiri fréttir Segjast hafa skotið niður indverskar herþotur Indland gerir árás á Pakistan Trump um kaupin á Kanada: „Aldrei segja aldrei“ Merz náði kjöri í annarri tilraun Sakar Rússa um fordæmalaus afskipti af kosningum í Póllandi Kardinálarnir læstir inni á morgun Ríkisstjórn Rúmeníu liðast í sundur eftir sigur öfgahægrimanns Náði ekki kjöri í sögulegri atkvæðagreiðslu Fækkar herforingjum um fimmtung Lokuðu flugvöllum í Moskvu vegna dróna „Ástandið er að versna“ Íbúar Gasa verði fluttir á brott „í þágu eigin öryggis“ Páfabíll verður færanleg heilsugæsla fyrir börn á Gasa Aldrei fleiri stríð í heiminum síðan í síðari heimsstyrjöld Ráðherra segir að Ísraelar muni ekki fara aftur frá Gasa Árásarmaðurinn í Uppsölum handtekinn Komu naumlega í veg fyrir hryðjuverkaárás í Bretlandi Með bæði betri og fleiri vopn en síðast Ætla að hernema Gasaströndina Segir réttarríkið standa í vegi sínum Afstýrðu sprengjutilræði á tveggja milljóna manna tónleikum Lady Gaga Fjórtán börn handtekin eftir að drengur lést í eldsvoða Til marks um „skringilega“ skautun víða um heim Ekki nein þörf á notkun kjarnorkuvopna og vonar að svo verði ekki Föður rafmyntajöfurs rænt og skorinn af honum fingur Fjarhægrimaður sigurstranglegastur í forsetakosningum Rúmena Fimm handteknir grunaðir um skipulagningu hryðjuverka Hafnaði hermönnum Trump: „Fullveldið er ekki til sölu“ PAP vann stórsigur í Singapúr Innsti hringur Trump í skærum við þýsk yfirvöld Sjá meira