Heimilisofbeldi – aðgerðir í þágu þolenda Alma D. Möller og Drífa Jónasdóttir skrifa 8. mars 2025 16:31 Heimilisofbeldi er kynbundið ofbeldi og þar eru konur í flestum tilfellum þolendurnir. Sá staður sem er líklegast að konur verði fyrir líkamsárás af hálfu maka er heimilið. Í dag er alþjóðlegur baráttudagur kvenna og þá er ástæða til að minna á þessa staðreynd. Það er mikilvægt að varpa ljósi á vandann og ræða hvað hægt er að gera til að takast á við þetta alvarlega samfélagsmein og helst að útrýma því. Birtingarmynd heimilisofbeldis er ekki einungis líkamlegir áverkar heldur eru einnig auknar á að þolendur ofbeldisins á glími við þunglyndi, kvíða, áfallastreituröskun og sjálfsvígshugsanir. Ofbeldið hefur neikvæð áhrif á félagslega stöðu þolenda, þeir einangrast, loka gjarnan á vini og fjölskyldu og detta út af vinnumarkaði. Heimilisofbeldi er ekki bundið við einn atburð, heldur er það ítrekað og verður vítahringur ef ekkert er gert. Það sýna tölur Landspítala svart á hvítu þar sem tæp 40% kvenna sem leituðu á bráðamóttökuna vegna heimilisofbeldis á tíu ára tímabili, höfðu komið þangað ítrekað af þeirri ástæðu. Þannig er eðli heimilisofbeldis, það stigmagnast og endirinn getur reynst banvænn. Árið 2023 voru 85.000 konur í heiminum drepnar af körlum, 60% voru drepnar af hendi maka eða fölskyldumeðlimi. Samtals 51.000 konur. Raunar er kynbundið ofbeldi útbreiddasta mannréttindabrot í garð kvenna í heiminum og ein mesta ógn við lýðheilsu þeirra. Hlutverk heilbrigðiskerfisins og samræmt verklag Heilbrigðisstarfsmenn eru lykilaðilar við að greina og bregðast við heimilisofbeldi. Þau eru oft þeir fagaðilar sem eru fyrstir til að fá vitneskju um ofbeldið og oft þeir einu. Ábyrgð þeirra er því mikil, þ.e. að koma þolendum til aðstoðar og málum þeirra í réttan farveg. Þessi mál eru alltaf flókin og mjög margir aðilar sem þurfa að koma að þeim til að bregðast við, veita þolendum nauðsynlega aðstoð og þjónustu og rjúfa vítahring ofbeldisins. Með þetta að leiðarljósi ákvað fyrrverandi heilbrigðisráðherra, Svandís Svavarsdóttir að setja af stað vinnu til að móta og innleiða samræmt verklag heilbrigðisstofnana vegna þjónustu við þolendur heimilisofbeldis. Drífa Jónasdóttir var ráðin til að leiða verkefnið og árið 2021 var skipaður starfshópur í því skyni. Hópurinn vann afar góða vinnu, lagði til skýrt verklag og ferla sem þegar var ráðist í að innleiða. Landspítali fékk þar forystuhlutverk og forveri minn, Willum Þór Þórsson studdi vel við verkefnið. Með auknu fjármagni var spítalanum gert kleift ráða í sex stöðugildi sérfræðinga í heimilisofbeldi sem saman mynda Heimilisofbeldisteymið (HOF). Teymið ber ábyrgð á að fylgja málum þolenda eftir og koma þeim í viðeigandi úrræði innan og utan heilbrigðiskerfisins, svo sem að bjóða aðkomu lögreglu og lögfræðings. Teymið veitir þjónustu á landsvísu því miklu skiptir að þolendur eigi greiðan aðgang að aðstoð og stuðningi, óháð búsetu eða efnahag. Landspítali vinnur nú að innleiðingu verklagsins á öðrum heilbrigðisstofnunum landsins. Með breytingum á lögum um heilbrigðisstarfsmenn vorið 2023 var heimild heilbrigðisstarfsmanna til að hafa samband við lögreglu skýrð. Ef komuástæða á heilbrigðisstofnun er heimilisofbeldi þá hefur heilbrigðisstarfsmaður heimild til að bjóða aðstoð lögreglunnar og miðla upplýsingum um áverka ásamt upplýsingum sem varða ofbeldið og aðstæður sjúklings. Þjónustan í heimilisofbeldisteyminu er gjaldfrjáls og á forsendum þolandans sem gefur samþykki sitt fyrir aðkomu lögreglu og ræður hvaða aðra þjónustu hann vill þiggja. Samræmt verklag vekur áhuga WHO Evrópudeild Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO) hefur sýnt áhuga á aðkomu heilbrigðisráðuneytisins að átaki stofnunarinnar til að sporna gegn ofbeldi í garð kvenna og stúlkna. Er þá horft til þess samræmda verklags fyrir þolendur heimilisofbeldis sem við höfum fjallað um hér. Þessi áhugi WHO felur í sér viðurkenningu á þeim árangri sem hér hefur náðst og er hvatning til þess að halda áfram á sömu braut. Þetta er afar mikilvægt verkefni og allir þeir sem að því hafa unnið eiga miklar þakkir skildar. Upplýsingar um hvert er hægt að leita vegna heimilisofbeldis eru birtar á vef Neyðarlínunnar: https://www.112.is/leita-adstodar-vegna-ofbeldis Höfundar eru heilbrigðisráðherra og sérfræðingur á sviði heimilisofbeldis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alma D. Möller Heimilisofbeldi Mest lesið Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg skrifar Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Heimilisofbeldi er kynbundið ofbeldi og þar eru konur í flestum tilfellum þolendurnir. Sá staður sem er líklegast að konur verði fyrir líkamsárás af hálfu maka er heimilið. Í dag er alþjóðlegur baráttudagur kvenna og þá er ástæða til að minna á þessa staðreynd. Það er mikilvægt að varpa ljósi á vandann og ræða hvað hægt er að gera til að takast á við þetta alvarlega samfélagsmein og helst að útrýma því. Birtingarmynd heimilisofbeldis er ekki einungis líkamlegir áverkar heldur eru einnig auknar á að þolendur ofbeldisins á glími við þunglyndi, kvíða, áfallastreituröskun og sjálfsvígshugsanir. Ofbeldið hefur neikvæð áhrif á félagslega stöðu þolenda, þeir einangrast, loka gjarnan á vini og fjölskyldu og detta út af vinnumarkaði. Heimilisofbeldi er ekki bundið við einn atburð, heldur er það ítrekað og verður vítahringur ef ekkert er gert. Það sýna tölur Landspítala svart á hvítu þar sem tæp 40% kvenna sem leituðu á bráðamóttökuna vegna heimilisofbeldis á tíu ára tímabili, höfðu komið þangað ítrekað af þeirri ástæðu. Þannig er eðli heimilisofbeldis, það stigmagnast og endirinn getur reynst banvænn. Árið 2023 voru 85.000 konur í heiminum drepnar af körlum, 60% voru drepnar af hendi maka eða fölskyldumeðlimi. Samtals 51.000 konur. Raunar er kynbundið ofbeldi útbreiddasta mannréttindabrot í garð kvenna í heiminum og ein mesta ógn við lýðheilsu þeirra. Hlutverk heilbrigðiskerfisins og samræmt verklag Heilbrigðisstarfsmenn eru lykilaðilar við að greina og bregðast við heimilisofbeldi. Þau eru oft þeir fagaðilar sem eru fyrstir til að fá vitneskju um ofbeldið og oft þeir einu. Ábyrgð þeirra er því mikil, þ.e. að koma þolendum til aðstoðar og málum þeirra í réttan farveg. Þessi mál eru alltaf flókin og mjög margir aðilar sem þurfa að koma að þeim til að bregðast við, veita þolendum nauðsynlega aðstoð og þjónustu og rjúfa vítahring ofbeldisins. Með þetta að leiðarljósi ákvað fyrrverandi heilbrigðisráðherra, Svandís Svavarsdóttir að setja af stað vinnu til að móta og innleiða samræmt verklag heilbrigðisstofnana vegna þjónustu við þolendur heimilisofbeldis. Drífa Jónasdóttir var ráðin til að leiða verkefnið og árið 2021 var skipaður starfshópur í því skyni. Hópurinn vann afar góða vinnu, lagði til skýrt verklag og ferla sem þegar var ráðist í að innleiða. Landspítali fékk þar forystuhlutverk og forveri minn, Willum Þór Þórsson studdi vel við verkefnið. Með auknu fjármagni var spítalanum gert kleift ráða í sex stöðugildi sérfræðinga í heimilisofbeldi sem saman mynda Heimilisofbeldisteymið (HOF). Teymið ber ábyrgð á að fylgja málum þolenda eftir og koma þeim í viðeigandi úrræði innan og utan heilbrigðiskerfisins, svo sem að bjóða aðkomu lögreglu og lögfræðings. Teymið veitir þjónustu á landsvísu því miklu skiptir að þolendur eigi greiðan aðgang að aðstoð og stuðningi, óháð búsetu eða efnahag. Landspítali vinnur nú að innleiðingu verklagsins á öðrum heilbrigðisstofnunum landsins. Með breytingum á lögum um heilbrigðisstarfsmenn vorið 2023 var heimild heilbrigðisstarfsmanna til að hafa samband við lögreglu skýrð. Ef komuástæða á heilbrigðisstofnun er heimilisofbeldi þá hefur heilbrigðisstarfsmaður heimild til að bjóða aðstoð lögreglunnar og miðla upplýsingum um áverka ásamt upplýsingum sem varða ofbeldið og aðstæður sjúklings. Þjónustan í heimilisofbeldisteyminu er gjaldfrjáls og á forsendum þolandans sem gefur samþykki sitt fyrir aðkomu lögreglu og ræður hvaða aðra þjónustu hann vill þiggja. Samræmt verklag vekur áhuga WHO Evrópudeild Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO) hefur sýnt áhuga á aðkomu heilbrigðisráðuneytisins að átaki stofnunarinnar til að sporna gegn ofbeldi í garð kvenna og stúlkna. Er þá horft til þess samræmda verklags fyrir þolendur heimilisofbeldis sem við höfum fjallað um hér. Þessi áhugi WHO felur í sér viðurkenningu á þeim árangri sem hér hefur náðst og er hvatning til þess að halda áfram á sömu braut. Þetta er afar mikilvægt verkefni og allir þeir sem að því hafa unnið eiga miklar þakkir skildar. Upplýsingar um hvert er hægt að leita vegna heimilisofbeldis eru birtar á vef Neyðarlínunnar: https://www.112.is/leita-adstodar-vegna-ofbeldis Höfundar eru heilbrigðisráðherra og sérfræðingur á sviði heimilisofbeldis.
Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun
Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun
Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman Skoðun