Vaskir grísir og vondar nornir Gunnar Theodór Eggertsson skrifar 16. desember 2024 17:02 „Ég mun aldrei fyrirgefa þér þessa mynd,“ sagði áhyggjufull móðir við leikara í vinsælli fjölskyldumynd sem kom út fyrir tæpum þremur áratugum. „Nú, hvers vegna ekki?“ spurði leikarinn. „Vegna þess að ástsæl dóttir mín kom að máli við mig eftir myndina og tilkynnti að hún væri hér með alfarið hætt að leggja sér dýr til munns – og ég lýsi þig ábyrgan!“ Leikarinn hló og bað kærlega að heilsa stúlkunni, enda gerðist hann sjálfur grænkeri eftir tökur á myndinni, en hafði áður verið grænmetisæta í tuttugu ár. Árið var 1995, myndin var Babe – eða Vaski grísinn Baddi, eins og hún hét í íslenskri þýðingu – og leikarinn James Cromwell, sem lék Hoggett bónda, eiganda söguhetjunnar smáu. Vafalaust heyra margir rödd hans fyrir sér mæla hinn tímalausa frasa – „that’ll do, pig, that’ll do“– eftir að Baddi litli heillar alla upp úr skónum í sögulok. Ég hef hugsað mikið til Badda upp á síðkastið, í aðdraganda jólanna, enda áttu það jú að verða örlög litla gríssins að fara í jólamatinn. En svo kom í ljós hvað hann var merkilegur lítill grís – grís sem gat hagað sér eins og fjárhundur! Nema hvað, Baddi var ekkert merkilegur grís. Hann var bara eins og hver annar grís. Grísir eru nefnilega stórmerkileg dýr og það kemur líka skýrt í ljós í yfirstandandi herferð á vegum SDÍ – Samtaka um dýravelferð á Íslandi – sem ber nafnið „Enginn á að vera hryggur um jólin“ og hefur vonandi ekki farið framhjá neinum. Um er að ræða vitundarvakningu um slæma meðferð á svínum hér á landi og jafnframt tilraun til að breyta skynjun fólks á lífum svína, ögra gamalgrónum staðalímyndum þessarar heillandi dýrategundar. Á vef SDÍ (www.dyravelferd.is) má lesa bæði ljóta hluti um aðstæður svína í þauleldi verksmiðjubúa, en einnig fallega hluti um hegðun og einkenni svína, hvað þau eru greind og skemmtileg dýr, félagslynd og tilfinninganæm, með fjölbreytta skapgerð og margvísleg persónueinkenni. Það er ekki að ástæðulausu að vaski grísinn Baddi slær í gegn í sögunni þegar hann byrjar að haga sér eins og fjárhundur. Samlíkingin um svín og hunda er nefnilega afar viðeigandi og svín eru jafnvel talin snjallari en hundar. Baddi er vissulega skálduð sögupersóna sem er talsett af manneskju í leikinni kvikmynd, en þótt hann sé látinn tala mannamál hagar hann sér fyrst og fremst sem grís innan söguheimsins. Mannamálið er frásagnarleið sem tengir okkur sem áhorfendur við líf dýrsins. Baddi litli er myndlíking fyrir alla þá raunverulegu grísi sem eru alveg jafnmerkilegir og áhugaverðir og blessaðir fjárhundarnir. Þeir eru dýr með sálarlíf og tilfinningar sem þjást og pínast ekki síður en gæludýrin okkar – „bleikir hvolpar“ eins og segir í grein Rósu Lífar Darradóttur og Darra Gunnarssonar sem birtist hér á Vísi fyrr í mánuðinum. Í dýrasiðfræðinni er notuð einföld æfing til að velta fyrir sér fordómum hvað varðar ákveðnar dýrategundir: skiptið út einni tegund fyrir aðra svipaða og athugið hvernig það breytir dæminu. Myndum við hugsa öðruvísi um hvolpa í búrum, sem aldrei fengju að hlaupa um frjálsir, fara út undir bert loft, eða lifa dýrsæmandi lífi? Síðasta kjötið sem ég lagði mér til munns var hamborgarhryggur, jólin 2003. Kannski hafði Baddi þar einhver áhrif, ég tengdi allavega of mikið við dýrin á disknum – tengdi dýrin við diskinn – og ákvað á endanum að hætta að borða þau. Á hverjum jólum eftir það eldaði ég mitt sérfæði á aðfangadagskvöld. Svo gerðist það að málefni svína rötuðu inn í almenna umræðu fyrir rúmum áratug og veruleiki verksmiðjubúskapar og geldinga án deyfinga hneykslaði marga, þar á meðal föður minn, sem hafði annars álitið hamborgarhrygginn heilaga hefð. Honum varð nóg boðið og neitaði hryggnum þau jól og önnur þar á eftir. Hann gerðist þó ekki grænmetisæta, skipti einfaldlega einu dýri út fyrir annað í jólamatinn, en það er svo sem ekki aðalmálið. Hann sýndi viðbrögð og það er alltaf ákveðinn sigur fyrir dýrin. Að láta ekki eins og ljót meðferð sé eðlileg. Að horfast í augu við grísina og líta ekki undan. Að láta ekki hefðina eina og sér ráða för þegar óréttlæti er annars vegar. Nú á dögum er vaski grísinn Baddi kannski ekki ofarlega í huga margra en við þurfum heldur ekki að fara þrjátíu ár aftur í tímann til að sjá vinsælar bíómyndir gera sér mat úr meðferð dýra. Wicked, ein vinsælasta mynd heims um þessar mundir, gerir einmitt kúgun dýra að meginþræði, þar sem markvisst er verið að ræna dýrin röddum sínum og læsa þau inni í búrum, til að svipta þau sjálfstæðinu og geta betur stjórnað þeim. Jú, vissulega er sögusviðið ævintýralegt með meiru – sjálft ævintýralandið Oz – en boðskapurinn endurómar um öll úttroðin búr í okkar samtíma og ég tel mig stoltur með vondu vestannorninni í liði! Brjótum búrin, gefum dýrunum rödd, hlustum á þau, og bregðumst við kalli þeirra. Sleppið hryggnum. Horfið frekar á Vaska grísinn Badda. Hún er til á leigunni. Ég á hana líka á DVD, ég get alveg lánað ykkur hana. Hver einasti grís er vaskur grís. Hver einasti grís er Baddi. Höfundur er rithöfundur og dýravinur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dýr Mest lesið Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Villtur lax eða villt græðgi – sveitin í skotlínu Jóhann Helgi Stefánsson Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris Skoðun Hanna Katrín og Co, koma til bjargar Björn Ólafsson Skoðun Konur og menntun Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Vladímír Pútín: Hvað er að marka hann? Steinar Björgvinsson Skoðun Vegamál á tímum skattahækkana og vantrausts Benedikt S. Benediktsson Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Örlög Úkraínu varða frið og öryggi á Íslandi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvægi orkuspáa Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Þegar innflutningurinn ræður ríkjum Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Vladímír Pútín: Hvað er að marka hann? Steinar Björgvinsson skrifar Skoðun Örlög Úkraínu varða frið og öryggi á Íslandi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Vegamál á tímum skattahækkana og vantrausts Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Konur og menntun Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar Skoðun Hanna Katrín og Co, koma til bjargar Björn Ólafsson skrifar Skoðun Villtur lax eða villt græðgi – sveitin í skotlínu Jóhann Helgi Stefánsson skrifar Skoðun Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Sjá meira
„Ég mun aldrei fyrirgefa þér þessa mynd,“ sagði áhyggjufull móðir við leikara í vinsælli fjölskyldumynd sem kom út fyrir tæpum þremur áratugum. „Nú, hvers vegna ekki?“ spurði leikarinn. „Vegna þess að ástsæl dóttir mín kom að máli við mig eftir myndina og tilkynnti að hún væri hér með alfarið hætt að leggja sér dýr til munns – og ég lýsi þig ábyrgan!“ Leikarinn hló og bað kærlega að heilsa stúlkunni, enda gerðist hann sjálfur grænkeri eftir tökur á myndinni, en hafði áður verið grænmetisæta í tuttugu ár. Árið var 1995, myndin var Babe – eða Vaski grísinn Baddi, eins og hún hét í íslenskri þýðingu – og leikarinn James Cromwell, sem lék Hoggett bónda, eiganda söguhetjunnar smáu. Vafalaust heyra margir rödd hans fyrir sér mæla hinn tímalausa frasa – „that’ll do, pig, that’ll do“– eftir að Baddi litli heillar alla upp úr skónum í sögulok. Ég hef hugsað mikið til Badda upp á síðkastið, í aðdraganda jólanna, enda áttu það jú að verða örlög litla gríssins að fara í jólamatinn. En svo kom í ljós hvað hann var merkilegur lítill grís – grís sem gat hagað sér eins og fjárhundur! Nema hvað, Baddi var ekkert merkilegur grís. Hann var bara eins og hver annar grís. Grísir eru nefnilega stórmerkileg dýr og það kemur líka skýrt í ljós í yfirstandandi herferð á vegum SDÍ – Samtaka um dýravelferð á Íslandi – sem ber nafnið „Enginn á að vera hryggur um jólin“ og hefur vonandi ekki farið framhjá neinum. Um er að ræða vitundarvakningu um slæma meðferð á svínum hér á landi og jafnframt tilraun til að breyta skynjun fólks á lífum svína, ögra gamalgrónum staðalímyndum þessarar heillandi dýrategundar. Á vef SDÍ (www.dyravelferd.is) má lesa bæði ljóta hluti um aðstæður svína í þauleldi verksmiðjubúa, en einnig fallega hluti um hegðun og einkenni svína, hvað þau eru greind og skemmtileg dýr, félagslynd og tilfinninganæm, með fjölbreytta skapgerð og margvísleg persónueinkenni. Það er ekki að ástæðulausu að vaski grísinn Baddi slær í gegn í sögunni þegar hann byrjar að haga sér eins og fjárhundur. Samlíkingin um svín og hunda er nefnilega afar viðeigandi og svín eru jafnvel talin snjallari en hundar. Baddi er vissulega skálduð sögupersóna sem er talsett af manneskju í leikinni kvikmynd, en þótt hann sé látinn tala mannamál hagar hann sér fyrst og fremst sem grís innan söguheimsins. Mannamálið er frásagnarleið sem tengir okkur sem áhorfendur við líf dýrsins. Baddi litli er myndlíking fyrir alla þá raunverulegu grísi sem eru alveg jafnmerkilegir og áhugaverðir og blessaðir fjárhundarnir. Þeir eru dýr með sálarlíf og tilfinningar sem þjást og pínast ekki síður en gæludýrin okkar – „bleikir hvolpar“ eins og segir í grein Rósu Lífar Darradóttur og Darra Gunnarssonar sem birtist hér á Vísi fyrr í mánuðinum. Í dýrasiðfræðinni er notuð einföld æfing til að velta fyrir sér fordómum hvað varðar ákveðnar dýrategundir: skiptið út einni tegund fyrir aðra svipaða og athugið hvernig það breytir dæminu. Myndum við hugsa öðruvísi um hvolpa í búrum, sem aldrei fengju að hlaupa um frjálsir, fara út undir bert loft, eða lifa dýrsæmandi lífi? Síðasta kjötið sem ég lagði mér til munns var hamborgarhryggur, jólin 2003. Kannski hafði Baddi þar einhver áhrif, ég tengdi allavega of mikið við dýrin á disknum – tengdi dýrin við diskinn – og ákvað á endanum að hætta að borða þau. Á hverjum jólum eftir það eldaði ég mitt sérfæði á aðfangadagskvöld. Svo gerðist það að málefni svína rötuðu inn í almenna umræðu fyrir rúmum áratug og veruleiki verksmiðjubúskapar og geldinga án deyfinga hneykslaði marga, þar á meðal föður minn, sem hafði annars álitið hamborgarhrygginn heilaga hefð. Honum varð nóg boðið og neitaði hryggnum þau jól og önnur þar á eftir. Hann gerðist þó ekki grænmetisæta, skipti einfaldlega einu dýri út fyrir annað í jólamatinn, en það er svo sem ekki aðalmálið. Hann sýndi viðbrögð og það er alltaf ákveðinn sigur fyrir dýrin. Að láta ekki eins og ljót meðferð sé eðlileg. Að horfast í augu við grísina og líta ekki undan. Að láta ekki hefðina eina og sér ráða för þegar óréttlæti er annars vegar. Nú á dögum er vaski grísinn Baddi kannski ekki ofarlega í huga margra en við þurfum heldur ekki að fara þrjátíu ár aftur í tímann til að sjá vinsælar bíómyndir gera sér mat úr meðferð dýra. Wicked, ein vinsælasta mynd heims um þessar mundir, gerir einmitt kúgun dýra að meginþræði, þar sem markvisst er verið að ræna dýrin röddum sínum og læsa þau inni í búrum, til að svipta þau sjálfstæðinu og geta betur stjórnað þeim. Jú, vissulega er sögusviðið ævintýralegt með meiru – sjálft ævintýralandið Oz – en boðskapurinn endurómar um öll úttroðin búr í okkar samtíma og ég tel mig stoltur með vondu vestannorninni í liði! Brjótum búrin, gefum dýrunum rödd, hlustum á þau, og bregðumst við kalli þeirra. Sleppið hryggnum. Horfið frekar á Vaska grísinn Badda. Hún er til á leigunni. Ég á hana líka á DVD, ég get alveg lánað ykkur hana. Hver einasti grís er vaskur grís. Hver einasti grís er Baddi. Höfundur er rithöfundur og dýravinur.
Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris Skoðun
Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris Skoðun