Minnkandi ábati stýrivaxta á verðbólgu Aron Heiðar Steinsson skrifar 24. júlí 2024 16:31 Verðbólga er flókið efnahagslegt fyrirbæri sem stjórnvöld og seðlabankinn reyna að hafa stjórn á í gegnum stýrivexti. Háir stýrivextir hafa áhrif á verðbólgu á margan hátt, sem geta bæði verið til að draga úr og auka hana. Lánakostnaður fyrirtækja Einn mikilvægur þáttur er lánakostnaður. Þegar stýrivextir hækka, hækkar kostnaðurinn við að taka lán fyrir fyrirtæki. Þetta þýðir að fyrirtæki þurfa að leggja meira út til að fjármagna ný verkefni, stækka starfsemi sína, eða einfaldlega viðhalda núverandi rekstri. Þessi aukni kostnaður getur haft þau áhrif að fyrirtæki draga úr fjárfestingum, sem getur leitt til hægari hagvaxtar. Minni fjárfesting getur einnig þýtt minni aukning á framboði vara og þjónustu, sem getur í raun ýtt undir verðbólgu þar sem framboð nær ekki að mæta eftirspurn. Neysluskerðing heimila Hækkun stýrivaxta getur leitt til hækkandi húsnæðiskostnaðar, sér í lagi þegar stór hluti húsalána er með breytilegum vöxtum. Þetta veldur því að húsnæðiskostnaður eykst, sem hefur bein áhrif á neysluvísitöluna og þannig á verðbólgustigið.Þegar húsalán og leiga hækka vegna hækkandi stýrivaxta, veldur það því að fleiri neytendur þurfa að greiða meira fyrir húsnæði sitt. Þetta getur skapað vítahring þar sem hækkandi húsnæðiskostnaður leiðir til aukinnar verðbólgu, sem aftur leiðir til meiri stýrivaxtahækkana til að reyna að draga úr verðbólgunni. Það sama má segja um neyslulán, eins og kreditkortaskuldir og bílalán sem þýðir að fólk hefur minna ráðstöfunarfé til að eyða í matarinnkaup og þjónustu. Minni neysla getur dregið úr efnahagsvexti þar sem fyrirtæki fá minna í tekjur og geta þurft að skera niður starfsemi sína eða jafnvel segja upp starfsfólki. Þetta getur skapað neikvæðan spíral þar sem minni neysla leiðir til minni hagvaxtar og aukins atvinnuleysis, sem aftur leiðir til enn minni neyslu. Gengisáhrif á inn-, og útflutning Einnig má nefna að háir stýrivextir geta styrkt gjaldmiðil landsins. Styrking gjaldmiðilsins gerir innfluttar vörur ódýrari, sem getur hjálpað til við að draga úr verðbólgu í gegnum lægra verðlag innfluttra vara. Hins vegar hefur þetta einnig áhrif á útflutningsgeirann, þar sem íslenskar vörur verða dýrari á erlendum mörkuðum. Þetta getur haft neikvæð áhrif á útflutningsfyrirtæki, dregið úr samkeppnishæfni þeirra og leitt til minni útflutnings. Flókið samspil Þessi áhrif sýna hversu flókið samspil er á milli stýrivaxta og verðbólgu. Seðlabankar og stjórnvöld þurfa að taka tillit til margra þátta þegar þeir taka ákvarðanir um stýrivexti. Á meðan að háir stýrivextir geta verið áhrifaríkir í að draga úr eftirspurn og þar með verðbólgu, geta þeir einnig haft óæskilegar afleiðingar, eins og aukinn lánakostnað, minni neyslu, og neikvæð áhrif á útflutning. Að finna jafnvægi milli þessara ólíku þátta er mikilvæg áskorun fyrir stjórnendur hagkerfisins. Það krefst nákvæmrar greiningar á efnahagsástandinu og skýrrar stefnumótunar til að tryggja að verðbólga haldist innan viðráðanlegra marka án þess að hægja of mikið á hagvexti eða valda óhóflegum kostnaði fyrir heimili og fyrirtæki. Þetta er sérstaklega mikilvægt í litlu hagkerfi eins og á Íslandi, þar sem efnahagslegir áhrifaþættir geta verið mjög næmir fyrir breytingum á stýrivöxtum. Háir stýrivextir hafa verið viðvarandi á Íslandi um nokkurt skeið, en verðbólga hefur ekki lækkað að marki. Þetta bendir til þess að ábati stýrivaxta á verðbólgu gætur verið að minnka, sem þýðir að þeir ná ekki lengur tilætluðum árangri eða jafnvel hafa neikvæð áhrif. Þetta fyrirbæri er oft kallað á ensku "diminishing returns," þar sem aukin notkun tiltekins stjórntækis, eins og stýrivaxta, skilar minni eða jafnvel neikvæðum ávinningi yfir tíma. Þetta getur verið merki um aðra undirliggjandi þætti sem valda verðbólgu sem stýrivextir einir geta ekki leyst. Hvað er til taks Þetta ástand kallar á endurskoðun á peningastefnu og inngripum til að tryggja að verðbólga sé haldið í skefjum án óæskilegra afleiðinga. Það gæti verið nauðsynlegt að leita annarra aðferða eða stefna til að koma í veg fyrir verðbólgu og stuðla að efnahagslegum stöðugleika. Þar má nefna nokkrar leiðir. 1. Fiskalstefna. a. Skattaaðgerðir. Hækka neysluskatt (t.d. virðisaukaskatt) eða tekjuskatt til að draga úr eftirspurn. b. Minnka ríkisútgjöld. Skera niður ríkisútgjöld, sérstaklega í ríkisrekstri og fjárfestingum, til að minnka peninga streymi inn í hagkerfið. 2. Gjaldmiðilsstefna. a. Gjaldmiðilsforði. Auka gjaldeyrisforða landsins til að styðja við Íslensku krónuna og draga úr innflutningsverðbólgu. b. Stöðugt gengi. Halda stöðugu gengi gjaldmiðilsins til að tryggja að innflutningur verði ekki óeðlilega dýr vegna gengisbreytinga. 3. Hagrænar umbætur. a. Samkeppnislög. Hvetja til aukinnar samkeppni á markaði til að lækka verðlag og bæta framboð á vörum og þjónustu. b. Aukin framleiðni. Styðja við nýsköpun og tæknivæðingu til að auka framleiðni og lækka framleiðslukostnað. 4. Ríkisfjármálastefna. a. Skuldagreiðslur. Greiða niður opinberar skuldir til að minnka peningaflæði og þannig draga úr verðbólguþrýstingi. b. Lántökustefna. Takmarka ríkislán og forðast auknar lántökur til að draga úr peningamagninu í hagkerfinu. 5. Markaðsaðgerðir. a. Stjórnun á verði mikilvægra vara. Setja verðþak á nauðsynjar eins og matvöru eða orku til að koma í veg fyrir of mikla hækkun á þessum sviðum. b. Innflutningstollafsláttur. Lækka eða afnema tolla á innfluttum vörum til að lækka verðlag á þeim vörum og þjónustu. 6. Efnahagslegt eftirlit og reglusetning. a. Bankaeftirlit. Stjórna útlánastarfsemi banka og fjármálastofnana til að tryggja að útlánastefna þeirra styðji ekki við óhóflega verðbólgu. b. Eftirlit með launamyndun. Setja reglur eða viðmið um launahækkanir til að hindra launaverðbólgu sem getur hækkað verðlag. Þó ég persónulega er ekki hrifinn af öllum þeim aðgerðum sem ég lista hér að ofan þá geta stjórnvöld og seðlabankinn nýtt sér þær til þess að halda verðbólgu í skefjum án þess að reiða sig eingöngu á stýrivexti. Hafa þarf í huga að þegar stjórnvöld grípa til þessara aðgerða til að draga úr verðbólgu, geta sumar þeirra virkað mótsagnakenndar eða haft ófyrirséðar afleiðingar. Til dæmis getur aukin skattlagning á neyslu og hækkun tolla dregið úr eftirspurn, en einnig aukið verðlag. Að auki getur samdráttur í ríkisútgjöldum eða lánsfjárstreymi valdið hægari hagvexti og auknu atvinnuleysi, sem hefur neikvæð áhrif á almenning. Þetta undirstrikar mikilvægi nákvæmrar greiningar og jafnvægis milli hagvaxtar og verðstöðugleika til að ná sem bestum árangri. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Verðlag Seðlabankinn Kjaramál Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Verðbólga er flókið efnahagslegt fyrirbæri sem stjórnvöld og seðlabankinn reyna að hafa stjórn á í gegnum stýrivexti. Háir stýrivextir hafa áhrif á verðbólgu á margan hátt, sem geta bæði verið til að draga úr og auka hana. Lánakostnaður fyrirtækja Einn mikilvægur þáttur er lánakostnaður. Þegar stýrivextir hækka, hækkar kostnaðurinn við að taka lán fyrir fyrirtæki. Þetta þýðir að fyrirtæki þurfa að leggja meira út til að fjármagna ný verkefni, stækka starfsemi sína, eða einfaldlega viðhalda núverandi rekstri. Þessi aukni kostnaður getur haft þau áhrif að fyrirtæki draga úr fjárfestingum, sem getur leitt til hægari hagvaxtar. Minni fjárfesting getur einnig þýtt minni aukning á framboði vara og þjónustu, sem getur í raun ýtt undir verðbólgu þar sem framboð nær ekki að mæta eftirspurn. Neysluskerðing heimila Hækkun stýrivaxta getur leitt til hækkandi húsnæðiskostnaðar, sér í lagi þegar stór hluti húsalána er með breytilegum vöxtum. Þetta veldur því að húsnæðiskostnaður eykst, sem hefur bein áhrif á neysluvísitöluna og þannig á verðbólgustigið.Þegar húsalán og leiga hækka vegna hækkandi stýrivaxta, veldur það því að fleiri neytendur þurfa að greiða meira fyrir húsnæði sitt. Þetta getur skapað vítahring þar sem hækkandi húsnæðiskostnaður leiðir til aukinnar verðbólgu, sem aftur leiðir til meiri stýrivaxtahækkana til að reyna að draga úr verðbólgunni. Það sama má segja um neyslulán, eins og kreditkortaskuldir og bílalán sem þýðir að fólk hefur minna ráðstöfunarfé til að eyða í matarinnkaup og þjónustu. Minni neysla getur dregið úr efnahagsvexti þar sem fyrirtæki fá minna í tekjur og geta þurft að skera niður starfsemi sína eða jafnvel segja upp starfsfólki. Þetta getur skapað neikvæðan spíral þar sem minni neysla leiðir til minni hagvaxtar og aukins atvinnuleysis, sem aftur leiðir til enn minni neyslu. Gengisáhrif á inn-, og útflutning Einnig má nefna að háir stýrivextir geta styrkt gjaldmiðil landsins. Styrking gjaldmiðilsins gerir innfluttar vörur ódýrari, sem getur hjálpað til við að draga úr verðbólgu í gegnum lægra verðlag innfluttra vara. Hins vegar hefur þetta einnig áhrif á útflutningsgeirann, þar sem íslenskar vörur verða dýrari á erlendum mörkuðum. Þetta getur haft neikvæð áhrif á útflutningsfyrirtæki, dregið úr samkeppnishæfni þeirra og leitt til minni útflutnings. Flókið samspil Þessi áhrif sýna hversu flókið samspil er á milli stýrivaxta og verðbólgu. Seðlabankar og stjórnvöld þurfa að taka tillit til margra þátta þegar þeir taka ákvarðanir um stýrivexti. Á meðan að háir stýrivextir geta verið áhrifaríkir í að draga úr eftirspurn og þar með verðbólgu, geta þeir einnig haft óæskilegar afleiðingar, eins og aukinn lánakostnað, minni neyslu, og neikvæð áhrif á útflutning. Að finna jafnvægi milli þessara ólíku þátta er mikilvæg áskorun fyrir stjórnendur hagkerfisins. Það krefst nákvæmrar greiningar á efnahagsástandinu og skýrrar stefnumótunar til að tryggja að verðbólga haldist innan viðráðanlegra marka án þess að hægja of mikið á hagvexti eða valda óhóflegum kostnaði fyrir heimili og fyrirtæki. Þetta er sérstaklega mikilvægt í litlu hagkerfi eins og á Íslandi, þar sem efnahagslegir áhrifaþættir geta verið mjög næmir fyrir breytingum á stýrivöxtum. Háir stýrivextir hafa verið viðvarandi á Íslandi um nokkurt skeið, en verðbólga hefur ekki lækkað að marki. Þetta bendir til þess að ábati stýrivaxta á verðbólgu gætur verið að minnka, sem þýðir að þeir ná ekki lengur tilætluðum árangri eða jafnvel hafa neikvæð áhrif. Þetta fyrirbæri er oft kallað á ensku "diminishing returns," þar sem aukin notkun tiltekins stjórntækis, eins og stýrivaxta, skilar minni eða jafnvel neikvæðum ávinningi yfir tíma. Þetta getur verið merki um aðra undirliggjandi þætti sem valda verðbólgu sem stýrivextir einir geta ekki leyst. Hvað er til taks Þetta ástand kallar á endurskoðun á peningastefnu og inngripum til að tryggja að verðbólga sé haldið í skefjum án óæskilegra afleiðinga. Það gæti verið nauðsynlegt að leita annarra aðferða eða stefna til að koma í veg fyrir verðbólgu og stuðla að efnahagslegum stöðugleika. Þar má nefna nokkrar leiðir. 1. Fiskalstefna. a. Skattaaðgerðir. Hækka neysluskatt (t.d. virðisaukaskatt) eða tekjuskatt til að draga úr eftirspurn. b. Minnka ríkisútgjöld. Skera niður ríkisútgjöld, sérstaklega í ríkisrekstri og fjárfestingum, til að minnka peninga streymi inn í hagkerfið. 2. Gjaldmiðilsstefna. a. Gjaldmiðilsforði. Auka gjaldeyrisforða landsins til að styðja við Íslensku krónuna og draga úr innflutningsverðbólgu. b. Stöðugt gengi. Halda stöðugu gengi gjaldmiðilsins til að tryggja að innflutningur verði ekki óeðlilega dýr vegna gengisbreytinga. 3. Hagrænar umbætur. a. Samkeppnislög. Hvetja til aukinnar samkeppni á markaði til að lækka verðlag og bæta framboð á vörum og þjónustu. b. Aukin framleiðni. Styðja við nýsköpun og tæknivæðingu til að auka framleiðni og lækka framleiðslukostnað. 4. Ríkisfjármálastefna. a. Skuldagreiðslur. Greiða niður opinberar skuldir til að minnka peningaflæði og þannig draga úr verðbólguþrýstingi. b. Lántökustefna. Takmarka ríkislán og forðast auknar lántökur til að draga úr peningamagninu í hagkerfinu. 5. Markaðsaðgerðir. a. Stjórnun á verði mikilvægra vara. Setja verðþak á nauðsynjar eins og matvöru eða orku til að koma í veg fyrir of mikla hækkun á þessum sviðum. b. Innflutningstollafsláttur. Lækka eða afnema tolla á innfluttum vörum til að lækka verðlag á þeim vörum og þjónustu. 6. Efnahagslegt eftirlit og reglusetning. a. Bankaeftirlit. Stjórna útlánastarfsemi banka og fjármálastofnana til að tryggja að útlánastefna þeirra styðji ekki við óhóflega verðbólgu. b. Eftirlit með launamyndun. Setja reglur eða viðmið um launahækkanir til að hindra launaverðbólgu sem getur hækkað verðlag. Þó ég persónulega er ekki hrifinn af öllum þeim aðgerðum sem ég lista hér að ofan þá geta stjórnvöld og seðlabankinn nýtt sér þær til þess að halda verðbólgu í skefjum án þess að reiða sig eingöngu á stýrivexti. Hafa þarf í huga að þegar stjórnvöld grípa til þessara aðgerða til að draga úr verðbólgu, geta sumar þeirra virkað mótsagnakenndar eða haft ófyrirséðar afleiðingar. Til dæmis getur aukin skattlagning á neyslu og hækkun tolla dregið úr eftirspurn, en einnig aukið verðlag. Að auki getur samdráttur í ríkisútgjöldum eða lánsfjárstreymi valdið hægari hagvexti og auknu atvinnuleysi, sem hefur neikvæð áhrif á almenning. Þetta undirstrikar mikilvægi nákvæmrar greiningar og jafnvægis milli hagvaxtar og verðstöðugleika til að ná sem bestum árangri. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun