Kveikjum neistann - Leikskólinn er einn af lyklum að leið til árangurs Hermundur Sigmundsson og Svava Þ. Hjaltalín skrifa 11. desember 2023 07:30 Lítið barn er lífsins stærsta gjöf, augasteinn foreldra sinna. Það eru merk skil þegar barn byrjar í leikskóla og þurfa bæði foreldrar og barn aðlögun að þeim breytingum. Það er gríðarlega mikilvægt að leikskólinn sé öruggur og að þar ríki fagmennska fram í fingurgóma. Hver leikskólakennari er dýrmætur og þekking hans á þroska og færni barna skiptir miklu máli þegar leikskólastarf er skipulagt. Börn byrja á leikskóla þegar svo margt er að gerast hjá þeim og þau að þroskast svo hratt. Þau eru að byrja að tala og tjá sig með orðum. Þá er mikilvægt að þau heyri tungumálið í umhverfinu svo þau auki jafnt og þétt við orðaforða sinn og málskilning. En góður málþroski er grunnur að vellíðan og velgengni. Það þarf að tala við börnin, lesa fyrir þau, syngja með þeim og fá þau til að segja frá. Leikurinn er dýrmæt leið til að kenna og þjálfa börn í máli og athöfnum. Áskoranir Það eru stórar áskoranir í íslenskum leikskólum. Þær snúast til dæmis um mönnun en það er erfitt að manna þá marga með menntuðum kennurum. Lög kveða á um að 66% starfsfólks skulu vera leikskólakennarar en árið 2022 störfuðu um það bil 25% menntaðra leikskólakennarar í leikskólum landsins. Skortur á þeim hefur leitt til þess meðal annars að til starfs eru ráðnir erlendir einstaklingar sem hafa ekki endilega svo mikla grunnfærni í íslensku. Það getur augljóslega haft áhrif á þróun máls hjá börnum. Ófaglært starfsfólk var 57.6% prósent. Það er umhugsunarvert hvort ekki þurfi að setja fram lágmarkskröfur hvað íslenskukunnáttu varðar. Við erum að tala um fyrsta skólastigið og til að það standi undir nafni þarf að fjölga menntuðum kennurum og efla notkun íslenskunnar mjög markvisst. Óbirt könnun hér á landi sýnir að stöðugt fleiri þriggja ára barna eru í áhættuhópi hvað viðkemur orðaforða og málþróun. Jafnvel glíma allt að 40% barnanna við stórar áskoranir í þeim efnum. Þarna kemur hlutur foreldra svo sannarlega inn í. Það verður aldrei of oft sagt hve stór hlutur þeirra er í málþróun barna sinni sem og í öllu sem að þeim snýr. Það er ekki ólíklegt að efla megi fræðslu fyrir foreldra á þessu sviði. Vísindi Gilbert Gottlieb (1929-2006) setti fram kenningu sem sýnir fram á að lykill þróunar einstaklinga er að þeir fái örvandi og ögrandi umhverfi. Þróun er samspil milli gena, taugakerfis, atferlis og umhverfis. Þess vegna er örvandi og ögrandi umhverfi gífurlega mikilvægt til að efla færni, þekkingu og þróun. Heikki Lyytinen einn af fremstu fræðimönnum Finna á sviði sálfræði og menntamála leggur áherslu á að leikskólar setji hreyfingu, orðaforða/málþróun og félagsfærni á oddinn. Hann telur rétt að hefja kennslu námsgreina eins og lestur þegar börn byrja í grunnskóla ekki fyrr. Í leikskóla sé hægt að kenna börnum nafn bókstafa á sama hátt og vid kennum theim nafn á til dæmis dýrum og hlutum: A, Á, hundur, bolti. Rannsókn sem undirritaður Hermundur Sigmundsson ásamt fleirum á mikilvægum þáttum fyrir grunnleggjandi heilastarfsemi (gráa og hvíta efni heilans) sýndi að lykilþættirnir eru; hreyfing (e. motion), félagsfærni/tengsl (e. relation) og ástríða (e. passion). Að læra nýja hluti og takast á við áskoranir. Þessir þættir eru einnig mikilvægir fyrir andlega heilsu einstaklings og vellíðan og eiga þeir við allt lífið eða frá unga aldri til fullorðins ára. Þetta eru lykilþættir í hugmyndafræði Kveikjum neistann og einmitt þeir þættir sem Heikki Lyytinen telur að leikskólar eigi að leggja áherslu á. Möguleikar Hver ætti forgangsröðunin að vera í leikskólum (sjá mynd)? Eflum orðaforða/málskilning með samveru, söng, lestri og ríkulegum samtölum við börnin. Rannsóknir sýna að minna er talað við drengi en stúlkur frá fæðingu og einnig að minna er lesið fyrir þá. Þarna eru sóknarfæri og þessu eigum við að breyta. Þrátt fyrir að hormónastarfsemi drengja geti haft þau áhrif að þeir eru einbeittir í leik, þá má ekki gleyma því að þeir þurfa einnig mikla þjálfun til að auka orðaforða og efla málþróun. Það sama á við um að ýta undir ánægju þeirra fyrir að lesa bækur og kynnast töfraheimi þeirra. Eflum tengsl/félagsfærni barna með því að stuðla að jákvæðum samskiptum gegnum leik. Sköpum aðstæður sem eru jákvæðar fyrir börnin, þar sem þau fá réttar áskoranir miðað við færni. Félagsfærni kemur ekki af sjálfu sér hana þarf að læra og þjálfa. Það er mikilvægt að vinna markvisst að kennslu góðrar hegðunar með jákvæðri styrkingu. Eflum hreyfingu og þar með hreyfifærni og hreysti barna. Það er mikilvægt að börn stundi hreyfingu í að minnsta kosti einn tíma á dag. Hreyfing er ekki einungis mikilvæg fyrir hreyfifærni og hreysti heldur einnig fyrir sjálfsmynd og vellíðan. Eflum gróskuhugarfar. Það er árangursríkt að vinna með hugarfar til að efla börn, foreldra og starfsfólk leikskóla í tengslum við gróskuhugarfar, ástríðu, þrautseigju, hugrekki og tilgang (e. meaning in life). Látum grósku hugarfar altumlykja heimili, skóla, íþróttafélög og þær stofnanir þar sem börn og unglingar eru. Sköpum yngstu kynslóðinni öruggt og hvetjandi umhverfi, umvefjum þau kærleika og hlýju. Njótum að sjá hvert og eitt þeirra blómstra, þeirra er svo sannarlega framtíðin! Hermundur Sigmundsson, prófessor Norska tækni – og vísindaháskólaninn og Háskóla Íslands. Svava Hjaltalín, sérkennari Giljaskóla og verkefnastjóri Rannsóknarsetur um menntun og hugarfar, Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hermundur Sigmundsson Svava Þ. Hjaltalín Leikskólar Mest lesið Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon skrifar Skoðun Umbylting ríkisfjármála á átta mánuðum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Átta atriði sem sýna fram á vanda hávaxtastefnunnar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun 50 þúsund nýir íbúar – Hvernig tryggjum við samheldni? Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í fyrsta sæti í Kópavogi Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Að setjast í fyrsta sinn á skólabekk Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ferðalag úr fangelsi hugans Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hraðahindranir fyrir strætó Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun Íslenzkir sambandsríkissinnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Garðurinn okkar fyllist af illgresi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Nýtt landsframlag – og hvað svo? Hrafnhildur Bragadóttir,Birna Sigrún Hallsdóttir skrifar Skoðun Fágætir dýrgripir í Vestmannaeyjum Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Gjaldskyldulandið Ísland - Viltu hafa bílastæðagjald við hverja lækjarsprænu? Hermann Helguson skrifar Sjá meira
Lítið barn er lífsins stærsta gjöf, augasteinn foreldra sinna. Það eru merk skil þegar barn byrjar í leikskóla og þurfa bæði foreldrar og barn aðlögun að þeim breytingum. Það er gríðarlega mikilvægt að leikskólinn sé öruggur og að þar ríki fagmennska fram í fingurgóma. Hver leikskólakennari er dýrmætur og þekking hans á þroska og færni barna skiptir miklu máli þegar leikskólastarf er skipulagt. Börn byrja á leikskóla þegar svo margt er að gerast hjá þeim og þau að þroskast svo hratt. Þau eru að byrja að tala og tjá sig með orðum. Þá er mikilvægt að þau heyri tungumálið í umhverfinu svo þau auki jafnt og þétt við orðaforða sinn og málskilning. En góður málþroski er grunnur að vellíðan og velgengni. Það þarf að tala við börnin, lesa fyrir þau, syngja með þeim og fá þau til að segja frá. Leikurinn er dýrmæt leið til að kenna og þjálfa börn í máli og athöfnum. Áskoranir Það eru stórar áskoranir í íslenskum leikskólum. Þær snúast til dæmis um mönnun en það er erfitt að manna þá marga með menntuðum kennurum. Lög kveða á um að 66% starfsfólks skulu vera leikskólakennarar en árið 2022 störfuðu um það bil 25% menntaðra leikskólakennarar í leikskólum landsins. Skortur á þeim hefur leitt til þess meðal annars að til starfs eru ráðnir erlendir einstaklingar sem hafa ekki endilega svo mikla grunnfærni í íslensku. Það getur augljóslega haft áhrif á þróun máls hjá börnum. Ófaglært starfsfólk var 57.6% prósent. Það er umhugsunarvert hvort ekki þurfi að setja fram lágmarkskröfur hvað íslenskukunnáttu varðar. Við erum að tala um fyrsta skólastigið og til að það standi undir nafni þarf að fjölga menntuðum kennurum og efla notkun íslenskunnar mjög markvisst. Óbirt könnun hér á landi sýnir að stöðugt fleiri þriggja ára barna eru í áhættuhópi hvað viðkemur orðaforða og málþróun. Jafnvel glíma allt að 40% barnanna við stórar áskoranir í þeim efnum. Þarna kemur hlutur foreldra svo sannarlega inn í. Það verður aldrei of oft sagt hve stór hlutur þeirra er í málþróun barna sinni sem og í öllu sem að þeim snýr. Það er ekki ólíklegt að efla megi fræðslu fyrir foreldra á þessu sviði. Vísindi Gilbert Gottlieb (1929-2006) setti fram kenningu sem sýnir fram á að lykill þróunar einstaklinga er að þeir fái örvandi og ögrandi umhverfi. Þróun er samspil milli gena, taugakerfis, atferlis og umhverfis. Þess vegna er örvandi og ögrandi umhverfi gífurlega mikilvægt til að efla færni, þekkingu og þróun. Heikki Lyytinen einn af fremstu fræðimönnum Finna á sviði sálfræði og menntamála leggur áherslu á að leikskólar setji hreyfingu, orðaforða/málþróun og félagsfærni á oddinn. Hann telur rétt að hefja kennslu námsgreina eins og lestur þegar börn byrja í grunnskóla ekki fyrr. Í leikskóla sé hægt að kenna börnum nafn bókstafa á sama hátt og vid kennum theim nafn á til dæmis dýrum og hlutum: A, Á, hundur, bolti. Rannsókn sem undirritaður Hermundur Sigmundsson ásamt fleirum á mikilvægum þáttum fyrir grunnleggjandi heilastarfsemi (gráa og hvíta efni heilans) sýndi að lykilþættirnir eru; hreyfing (e. motion), félagsfærni/tengsl (e. relation) og ástríða (e. passion). Að læra nýja hluti og takast á við áskoranir. Þessir þættir eru einnig mikilvægir fyrir andlega heilsu einstaklings og vellíðan og eiga þeir við allt lífið eða frá unga aldri til fullorðins ára. Þetta eru lykilþættir í hugmyndafræði Kveikjum neistann og einmitt þeir þættir sem Heikki Lyytinen telur að leikskólar eigi að leggja áherslu á. Möguleikar Hver ætti forgangsröðunin að vera í leikskólum (sjá mynd)? Eflum orðaforða/málskilning með samveru, söng, lestri og ríkulegum samtölum við börnin. Rannsóknir sýna að minna er talað við drengi en stúlkur frá fæðingu og einnig að minna er lesið fyrir þá. Þarna eru sóknarfæri og þessu eigum við að breyta. Þrátt fyrir að hormónastarfsemi drengja geti haft þau áhrif að þeir eru einbeittir í leik, þá má ekki gleyma því að þeir þurfa einnig mikla þjálfun til að auka orðaforða og efla málþróun. Það sama á við um að ýta undir ánægju þeirra fyrir að lesa bækur og kynnast töfraheimi þeirra. Eflum tengsl/félagsfærni barna með því að stuðla að jákvæðum samskiptum gegnum leik. Sköpum aðstæður sem eru jákvæðar fyrir börnin, þar sem þau fá réttar áskoranir miðað við færni. Félagsfærni kemur ekki af sjálfu sér hana þarf að læra og þjálfa. Það er mikilvægt að vinna markvisst að kennslu góðrar hegðunar með jákvæðri styrkingu. Eflum hreyfingu og þar með hreyfifærni og hreysti barna. Það er mikilvægt að börn stundi hreyfingu í að minnsta kosti einn tíma á dag. Hreyfing er ekki einungis mikilvæg fyrir hreyfifærni og hreysti heldur einnig fyrir sjálfsmynd og vellíðan. Eflum gróskuhugarfar. Það er árangursríkt að vinna með hugarfar til að efla börn, foreldra og starfsfólk leikskóla í tengslum við gróskuhugarfar, ástríðu, þrautseigju, hugrekki og tilgang (e. meaning in life). Látum grósku hugarfar altumlykja heimili, skóla, íþróttafélög og þær stofnanir þar sem börn og unglingar eru. Sköpum yngstu kynslóðinni öruggt og hvetjandi umhverfi, umvefjum þau kærleika og hlýju. Njótum að sjá hvert og eitt þeirra blómstra, þeirra er svo sannarlega framtíðin! Hermundur Sigmundsson, prófessor Norska tækni – og vísindaháskólaninn og Háskóla Íslands. Svava Hjaltalín, sérkennari Giljaskóla og verkefnastjóri Rannsóknarsetur um menntun og hugarfar, Háskóla Íslands.
Skoðun Gjaldskyldulandið Ísland - Viltu hafa bílastæðagjald við hverja lækjarsprænu? Hermann Helguson skrifar