Tímaspursmál hvenær sjókvíaeldi útrýmir villta laxinum Elvar Örn Friðriksson skrifar 12. júlí 2023 07:00 Hafrannsóknarstofnun gaf nýverið út skýrslu sem sýndi fram á það án nokkurs vafa að sjókvíaeldið hefur stofnað íslenska laxastofninum í mikla hættu. Ef miðað er við niðurstöður stofnunarinnar má ætla að hnitmiðuð árás hafi verið gerð á villta laxinn og heimkynni hans. Tilgangurinn var mögulega sá að skapa rými fyrir frjóann norskann eldislax og réttlætingin hefur verið atvinnusköpun og útflutningstekjur. Sorglegar niðurstöður skýrslunnar fjalla um erfðablöndun vegna strokulaxa úr sjókvíaeldi. Sú erfðablöndun er sannanlega hafin í íslenskum ám og mun hafa versnað til muna næst þegar erfðablöndunin verður könnuð því tölurnar nú eiga við um skaða sem varð af margfalt minna sjókvíaeldi en nú er stundað. Af hverju er erfðablöndun hættuleg fyrir villta laxinn? Það er eðlilegt að fólk spyrji sig af hverju erfðablöndun er villtum laxi hættuleg, þ.e. fyrir utan hið augljósa að hreinleiki stofnsins hafi þegar skaðast. Talsmenn sjókvíaeldis halda því á lofti að erfðablöndun muni ekki skaða villta laxinn, og að náttúruverndarsinnar eigi bara að hætta þessu væli. Raunin er hins vegar sú að sjókvíaeldi er stærsta ógnin við villta laxastofna. Laxastofnar í öðrum löndum eru orðnir mikið erfðablandaðir og eru þeir því miður að fjara út. Erfðablöndun á sér stað þegar eldislax sleppur úr sjókví, finnur sér á til að synda upp í og hrygnir svo með villtu löxunum í þeirri á. Munurinn á villta laxinum og eldislaxinum er mikill. Sá villti hefur aðlagast aðstæðum á Íslandi og í sinni heima-á síðan á síðustu ísöld. Þeirra eðli er að lifa af í náttúrunni, synda þvert yfir atlantshafið, koma svo aftur í sína heima-á og fjölga sér svo að hringrásin geti endurtekið sig. Eldislaxinn er hins vegar húsdýr sem hefur verið erfðabætt í nær fimm áratugi, með það eina markmið að stækka og fitna sem hraðast, svo að hann komist sem allra fyrst á disk neytenda. Samt sem áður hefur þetta húsdýr sama eðli og villti laxinn, þ.e. að hrygna og fjölga sér. Þegar villti laxinn og eldislaxinn eignast afkvæmi er því verið að draga úr hæfni afkvæmisins til að lifa af í sínu náttúrulega umhverfi. Þetta gerist síðan aftur og aftur, erfðaefnið þynnist út og á endanum munu afkvæmin einfaldlega ekki vera hæf til þess að viðhalda stofninum. Þetta er nokkuð sem talsmenn sjókvíaeldis hafa haldið ranglega fram að verði ekki vandamál. Það er einfaldlega vísvitandi lygi og það þarf ekki að horfa lengra en til Noregs til sjá það. 70% laxastofna þar eru nú erfðablandaðir og færri og færri laxar koma til baka í árnar. Á heimsvísu hefur Atlantshafslaxi fækkað um 70% á síðastliðnum 40 árum. Spurningin er því einfaldlega: Viljum við hækka það upp í 100% ? Viljum við vera kynslóðin sem útrýmdi villta laxinum fyrir ofsagróða norskra sjókvíaeldisfyrirtækja? Myndum við leyfa frjóum erlendum hestum til manneldis að hlaupa hér um grundir á meðal íslenska hestsins? Samkvæmt skoðanakönnunum segir þjóðin nei við sjókvíaeldi og þar með þessum spurningum. Eldið margfalt í dag miðað við fyrir nokkrum árum Í rannsókn Hafrannsóknarstofnunar voru tæplega 6.500 laxaseiði rannsökuð og tekin úr þeim erfðasýni, en meðal framleiðsla í sjókvíaeldi á Íslandi á þeim tíma sem sýnin voru tekin var um 6.900 tonn. Framleiðslan í dag er um 43.000 tonn og stendur til að auka hana til muna. Það má því áætla að staðan sé mun verri í dag eins og áður segir, þar sem að sýnin í rannsókninni eru ekki ný. Erfðablöndun mælist í 4,3% sýna og erfðablöndun greindist í nokkrum af merkustu laxveiðiám landsins. T.d. Víðidalsá, Hofsá og Laxá í Aðaldal, allt að 250km frá sjókvíum. Sem dæmi má nefna að Arnarlax missti meira en 80,000 eldislaxa úr kví árið 2021 og gerir ágreining vegna sektar sem þeim var gert að greiða vegna þess. Allir þeir eldislaxar og afkvæmi þeirra eru ekki með í þessari rannsókn sem nú var birt. Talsmenn sjókvíaeldis hafa staðfastlega haldið því fram að laxinn sem sleppi fari ekki langt og hægt sé að 10-12 falda sjókvíaeldi í sátt og samlyndi við náttúru og villtan lax. Þó án þess að sýna fram á nein rök eða gögn sem styðja það. Hvernig er hægt að halda þessu fram? Hér fyrir neðan má sjá kort síðan 2016 sem sýndi útbreiðslu regnbogasilungs sem sloppið hafði úr sjókvíaeldi. Fiskar eru með sporð og þeir synda þangað sem þeir ætla sér. Þeir virða engin fjarlægðarmörk eða takmarkanir mannanna. Staðan er einföld. Við þurfum að hætta að slá ryki í augun á fólki og tala hreint út. Sjókvíaeldi er úrelt og mengandi starfsemi sem mun valda því að villtur lax deyr út. Sjókvíaeldi er arðbærasta og ódýrasta leiðin (fyrir fyrirtækin) til að framleiða lax, þess vegna halda talsmenn þessa iðnaðar því fram að allt sé í góðu. Það er einfaldlega ekki hægt að stunda þennan iðnað í sátt og samlyndi við náttúru. Það hefur verið reynt í mörgum löndum, og hvergi hefur það tekist. Sjókvíeldi i opnum kvíum á frjóum fiski á Íslandi er dauðadæmt vegna þessa. Stjórnarsáttmáinn: Verður staðið við hann? Í stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar er eftirfarandi haldið fram: „Mótuð verður heildstæð stefna um uppbyggingu, umgjörð og gjaldtöku fiskeldis. Við þá vinnu verður lögð áhersla á tækifæri til atvinnusköpunar og mikilvægi þess að greinin byggist upp á grundvelli sjálfbærni, vísindalegrar þekkingar og verndar villtra laxastofna“. Vísindin tala sínu máli. Þetta gengur ekki upp....Erfðablöndun hefur átt sér stað, mun aukast og nú þegar eru villtir stofnar farnir að líða fyrir það. Sjálfbærni er hugtak sem sjókvíaeldisfyrirtæki skreyta sig með til þess að selja vöru sína, en starfsemin er að þurrka út villtan lax. Það er augljóslega ekki sjálfbært og ber fremur að skilja slíkar yfirlýsingar sem vísbendingu um óheilindi þessa iðnaðar. Verndun villtra laxastofna er setning sem lítur vel út á blaði, en ef það er virkilega ætlun þessarar ríkisstjórnar, verður að grípa strax í taumana og hætta þessari starfsemi. Það er búið að reyna þetta annars staðar, hluthafar græða en náttúran tapar. Það er svoleiðis þar og hér og alls staðar þar sem þessi starfsemi er stunduð. Hættum að slá ryki í augun á fólki og gerum það sem er rétt í stöðunni. Það sem er rétt fyrir náttúruna, það sem er rétt fyrir komandi kynslóðir og það sem er rétt fyrir konung fiskanna, villta laxinn. Hættum að stunda sjókvíaeldi áður en það verður of seint og villti laxinn fer sömu leið og Geirfuglinn. Höfundur er framkvæmdastjóri Verndarsjóðs Villtra Laxastofna, (NASF). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjókvíaeldi Fiskeldi Elvar Örn Friðriksson Mest lesið Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson Skoðun Lesum í sporin! Steingrímur J. Sigfússon Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Þarf að hemja hina ofurríku? Fastir pennar Skoðun Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Sjá meira
Hafrannsóknarstofnun gaf nýverið út skýrslu sem sýndi fram á það án nokkurs vafa að sjókvíaeldið hefur stofnað íslenska laxastofninum í mikla hættu. Ef miðað er við niðurstöður stofnunarinnar má ætla að hnitmiðuð árás hafi verið gerð á villta laxinn og heimkynni hans. Tilgangurinn var mögulega sá að skapa rými fyrir frjóann norskann eldislax og réttlætingin hefur verið atvinnusköpun og útflutningstekjur. Sorglegar niðurstöður skýrslunnar fjalla um erfðablöndun vegna strokulaxa úr sjókvíaeldi. Sú erfðablöndun er sannanlega hafin í íslenskum ám og mun hafa versnað til muna næst þegar erfðablöndunin verður könnuð því tölurnar nú eiga við um skaða sem varð af margfalt minna sjókvíaeldi en nú er stundað. Af hverju er erfðablöndun hættuleg fyrir villta laxinn? Það er eðlilegt að fólk spyrji sig af hverju erfðablöndun er villtum laxi hættuleg, þ.e. fyrir utan hið augljósa að hreinleiki stofnsins hafi þegar skaðast. Talsmenn sjókvíaeldis halda því á lofti að erfðablöndun muni ekki skaða villta laxinn, og að náttúruverndarsinnar eigi bara að hætta þessu væli. Raunin er hins vegar sú að sjókvíaeldi er stærsta ógnin við villta laxastofna. Laxastofnar í öðrum löndum eru orðnir mikið erfðablandaðir og eru þeir því miður að fjara út. Erfðablöndun á sér stað þegar eldislax sleppur úr sjókví, finnur sér á til að synda upp í og hrygnir svo með villtu löxunum í þeirri á. Munurinn á villta laxinum og eldislaxinum er mikill. Sá villti hefur aðlagast aðstæðum á Íslandi og í sinni heima-á síðan á síðustu ísöld. Þeirra eðli er að lifa af í náttúrunni, synda þvert yfir atlantshafið, koma svo aftur í sína heima-á og fjölga sér svo að hringrásin geti endurtekið sig. Eldislaxinn er hins vegar húsdýr sem hefur verið erfðabætt í nær fimm áratugi, með það eina markmið að stækka og fitna sem hraðast, svo að hann komist sem allra fyrst á disk neytenda. Samt sem áður hefur þetta húsdýr sama eðli og villti laxinn, þ.e. að hrygna og fjölga sér. Þegar villti laxinn og eldislaxinn eignast afkvæmi er því verið að draga úr hæfni afkvæmisins til að lifa af í sínu náttúrulega umhverfi. Þetta gerist síðan aftur og aftur, erfðaefnið þynnist út og á endanum munu afkvæmin einfaldlega ekki vera hæf til þess að viðhalda stofninum. Þetta er nokkuð sem talsmenn sjókvíaeldis hafa haldið ranglega fram að verði ekki vandamál. Það er einfaldlega vísvitandi lygi og það þarf ekki að horfa lengra en til Noregs til sjá það. 70% laxastofna þar eru nú erfðablandaðir og færri og færri laxar koma til baka í árnar. Á heimsvísu hefur Atlantshafslaxi fækkað um 70% á síðastliðnum 40 árum. Spurningin er því einfaldlega: Viljum við hækka það upp í 100% ? Viljum við vera kynslóðin sem útrýmdi villta laxinum fyrir ofsagróða norskra sjókvíaeldisfyrirtækja? Myndum við leyfa frjóum erlendum hestum til manneldis að hlaupa hér um grundir á meðal íslenska hestsins? Samkvæmt skoðanakönnunum segir þjóðin nei við sjókvíaeldi og þar með þessum spurningum. Eldið margfalt í dag miðað við fyrir nokkrum árum Í rannsókn Hafrannsóknarstofnunar voru tæplega 6.500 laxaseiði rannsökuð og tekin úr þeim erfðasýni, en meðal framleiðsla í sjókvíaeldi á Íslandi á þeim tíma sem sýnin voru tekin var um 6.900 tonn. Framleiðslan í dag er um 43.000 tonn og stendur til að auka hana til muna. Það má því áætla að staðan sé mun verri í dag eins og áður segir, þar sem að sýnin í rannsókninni eru ekki ný. Erfðablöndun mælist í 4,3% sýna og erfðablöndun greindist í nokkrum af merkustu laxveiðiám landsins. T.d. Víðidalsá, Hofsá og Laxá í Aðaldal, allt að 250km frá sjókvíum. Sem dæmi má nefna að Arnarlax missti meira en 80,000 eldislaxa úr kví árið 2021 og gerir ágreining vegna sektar sem þeim var gert að greiða vegna þess. Allir þeir eldislaxar og afkvæmi þeirra eru ekki með í þessari rannsókn sem nú var birt. Talsmenn sjókvíaeldis hafa staðfastlega haldið því fram að laxinn sem sleppi fari ekki langt og hægt sé að 10-12 falda sjókvíaeldi í sátt og samlyndi við náttúru og villtan lax. Þó án þess að sýna fram á nein rök eða gögn sem styðja það. Hvernig er hægt að halda þessu fram? Hér fyrir neðan má sjá kort síðan 2016 sem sýndi útbreiðslu regnbogasilungs sem sloppið hafði úr sjókvíaeldi. Fiskar eru með sporð og þeir synda þangað sem þeir ætla sér. Þeir virða engin fjarlægðarmörk eða takmarkanir mannanna. Staðan er einföld. Við þurfum að hætta að slá ryki í augun á fólki og tala hreint út. Sjókvíaeldi er úrelt og mengandi starfsemi sem mun valda því að villtur lax deyr út. Sjókvíaeldi er arðbærasta og ódýrasta leiðin (fyrir fyrirtækin) til að framleiða lax, þess vegna halda talsmenn þessa iðnaðar því fram að allt sé í góðu. Það er einfaldlega ekki hægt að stunda þennan iðnað í sátt og samlyndi við náttúru. Það hefur verið reynt í mörgum löndum, og hvergi hefur það tekist. Sjókvíeldi i opnum kvíum á frjóum fiski á Íslandi er dauðadæmt vegna þessa. Stjórnarsáttmáinn: Verður staðið við hann? Í stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar er eftirfarandi haldið fram: „Mótuð verður heildstæð stefna um uppbyggingu, umgjörð og gjaldtöku fiskeldis. Við þá vinnu verður lögð áhersla á tækifæri til atvinnusköpunar og mikilvægi þess að greinin byggist upp á grundvelli sjálfbærni, vísindalegrar þekkingar og verndar villtra laxastofna“. Vísindin tala sínu máli. Þetta gengur ekki upp....Erfðablöndun hefur átt sér stað, mun aukast og nú þegar eru villtir stofnar farnir að líða fyrir það. Sjálfbærni er hugtak sem sjókvíaeldisfyrirtæki skreyta sig með til þess að selja vöru sína, en starfsemin er að þurrka út villtan lax. Það er augljóslega ekki sjálfbært og ber fremur að skilja slíkar yfirlýsingar sem vísbendingu um óheilindi þessa iðnaðar. Verndun villtra laxastofna er setning sem lítur vel út á blaði, en ef það er virkilega ætlun þessarar ríkisstjórnar, verður að grípa strax í taumana og hætta þessari starfsemi. Það er búið að reyna þetta annars staðar, hluthafar græða en náttúran tapar. Það er svoleiðis þar og hér og alls staðar þar sem þessi starfsemi er stunduð. Hættum að slá ryki í augun á fólki og gerum það sem er rétt í stöðunni. Það sem er rétt fyrir náttúruna, það sem er rétt fyrir komandi kynslóðir og það sem er rétt fyrir konung fiskanna, villta laxinn. Hættum að stunda sjókvíaeldi áður en það verður of seint og villti laxinn fer sömu leið og Geirfuglinn. Höfundur er framkvæmdastjóri Verndarsjóðs Villtra Laxastofna, (NASF).
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun