Kostnaður hamingjunnar Símon Vestarr skrifar 13. september 2021 08:30 Þegar Paul McCartney samdi eitt hressasta lag allra tíma fyrir rúmum fimm áratugum um að ekki væri hægt að versla sér ást fannst honum sem hann væri að benda á einföld sannindi; svo einföld að singúllinn hlyti að seljast álíka vel og lagiðum að vilja leiða stelpuna sem hann var skotinn í. Danslag með texta um að aflima gullfótinn af myntkerfinu eða um móralistíska teódisíu í mótmælendatrú hefði kannski ekki náð eins miklum vinsældum. En allir vita að ekki er hægt að kaupa ást fyrir peninga. Eða hvað? Málið er nefnilega ekki svona einfalt. Ást sem slík er auðvitað innsti kjarni manneskjunnar og er náttúrulegt viðbragð hennar við umheiminum og sérstaklega öðrum manneskjum. Hana er ekki hægt að kaupa. Þó svo að við takmörkum okkur við rómantíska ást komumst við samt að sömu niðurstöðu; ekki er hægt að nota peninga til að gera neinn ástfanginn af neinum. Og þegar Jessie J syngur„hvaðan kemur þessi þráhyggja / peningar geta ekki borgað fyrir hamingju“ þá hlýtur það að vera satt líka. Eða hvað? Þessi andefnishyggja byggir á vissum forréttindagrunni. Segja má að hún sé að hálfu leyti á rökum reist. Þeir sem búa við afkomuóöryggi og þurfa að neita sér um nauðþurftir eins og mat eða lyf búa í öðrum veruleika en Paul McCartney, Jessie J eða manneskja á háum launum. Sömuleiðis þeir sem eiga ekki fyrir því að geta sent börnin sín í frístundastarf eða þurfa að taka svo margar vinnuvaktir til að ná endum saman að þeir hitta fjölskylduna sína lítið sem ekkert. Þeir sem eru fyrir neðan þessa öryggislínu og geta ekki útvegað sér þak yfir höfuðið eða farartæki gætu bókstaflega keypt sér hamingju, eða í það minnsta hugarró, ef þeir hefðu meira fé milli handanna. En ást? Hana er ekki hægt að kaupa, en segjum sem svo að einstaklingur A eigi ekki fyrir leigunni sinni vegna þess að Samtök Atvinnulífsins ákváðu að launahækkanir honum til handa og hans starfsstétt myndu hrinda af stað „launaskriði“. Einstaklingur A er eftir sem áður manneskja og verður ástfanginn af annarri manneskju, einstaklingi B, ófaglærðum leikskólastarfsmanni í Reykjavík sem á tvö börn og sefur á sófanum í smáíbúð svo að þau geti notað sérherbergið. Köllum þessa elskhuga Arnar og Brynju. Þau fella hugi saman og vilja rækta samband sitt. Hvar eiga þau að gera það? Þau skortir ekki ást en þau skortir lífsskilyrði fyrir ást sína. Arnar og Brynja fara í göngutúr til að ræða um þessa klemmu og reyna allt hvað þau geta að finna lausn. Alvarleg í bragði ganga þau fram hjá strætóskýli þar sem brosandi andliti Bjarna Benediktssonar hefur verið stillt upp yfir tveimur orðum: „Land tækifæranna“. Land. Tækifæranna. Ísland er ekki „land tækifæranna“ þegar fólk þarf að neita sér um þátttöku í samfélaginu og sjálfsuppfyllingu vegna efnahagslegra aðstæðna. Ísland verður ekki „land tækifæranna“ með Sjálfstæðismenn í fjármálaráðuneytinu. Það verður aldrei „land tækifæranna“ fyrr en allir Íslendingar komast yfir þá lífsgæðalínu sem heitir afkomuöryggi. Annað slagið fá sósíalistar eins og ég þá spurningu frá fólki sem er ágætlega statt fjárhagslega: „Hvers vegna ætti ég að kjósa Sósíalistaflokkinn, vel launaður einstaklingur, þar sem þið stillið ykkur upp sem málsvara láglaunafólks og þeirra sem eru undir í samfélaginu?“ Svar mitt er tvíþætt: Afkomuöryggi hins ágætlega stæða launafólks er ekki nýfrjálshyggju Sjálfstæðismanna að þakka heldur þrotlausri verkalýðsbaráttu og aðeins áframhaldandi barátta fyrir því að bæta lífskjör hinna verst stöddu og styrkja grunnþjónustuna í samfélaginu getur tryggt áframhaldandi og vaxandi velsæld þeirra sem fá nóg í launaumslagið til að þurfa ekki að hafa áhyggjur af því að ná endum saman. Gamli orðskviðurinn er enn sannur: „Sameinuð stöndum vér. Sundruð föllum vér.“ Þeir sem standa betur að vígi í lífsbaráttunni en tilheyra þó ekki efstu eignaprósentunum lærðu það líka um haustið 2008 að þegar kapítalisminn bíður skipbrot þá lyftir eignastéttin ekki litlafingri til að afstýra því að launamanneskjan og sjálfstæði atvinnurekandinn með litla reksturinn missi heimili sín. Flokkarnir sem ganga erinda auðvaldsins segja ekki einu sinni af sér fyrr en eftir margra mánaða mótmælaöldu og berjast alla tíð gegn öllum róttækum kerfisbreytingum í þágu almennings. Já, og tala enn um sína flokka sem verndara „stöðugleikans“ eftir að hafa stýrt þjóðarskútunni í strand. „Óréttlæti á einum stað er ógn við réttlæti alls staðar,“ eins og Martin Luther King orðaði það. Ef ein manneskja á ekki fyrir ást eða hamingju þá er það brot gegn okkur öllum. Þó svo að við tækjum þá afstöðu að ekkert skipti máli sem ekki væri hægt að meta til fjár þá væri skörp beygja í átt til sósíalisma samt sem áður eina vitið. Fátækt hefur nefnilega þjóðhagslegan kostnað í för með sér. Kostnaðurinn við láglaunastefnu og sveltistefnu í velferðarkerfinu mælist meðal annars í minna vinnuframlagi fólks og álagstengdri örorku og sú eitraða streita sem fylgir því að vera ekki viss um að geta borgað reikningana sína seitlar um samfélagið og gerir það að verkum að við treystum ekki hvort öðru, tengjumst ekki eins vel innbyrðis og verðum oftar veik – andlega og líkamlega. Þeir sem tala um að það sé óábyrgt að sinna nauðþurftum allra landsmanna eru eins og fjölskyldufaðir sem segir að það sé óábyrgt að eyða innihaldi slökkvitækisins í eldhúsgardínurnar þegar kviknað er í þeim. Er það ábyrg hegðun að reisa ekki íbúðir til þess að koma til móts við húsnæðisþörfina? Er það ábyrg hegðun að standa gegn því að heilbrigðiskerfið hljóti það aukafjármagn sem það þarfnast? Er það ábyrg hegðun að lækka skattbyrði eignafólks og bæta upp mismuninn með niðurskurði í grunnþjónustunni eða vegatollum? Ef Ísland er land tækifæranna þá ættu Sjálfstæðismenn og aðrir nýfrjálshyggjuflokkar að nota þetta tækifæri til að taka sér frí frá stjórnmálastarfi og snúa sér að einhverju sem ferst þeim betur úr hendi á meðan almenningur tekur við stýrinu og réttir okkur af. Ef samfélag okkar væri rekið á grundvelli manneskjulegra gilda þyrfti enginn að pæla í peningum í samhengi við ást eða hamingju. Höfundur er frambjóðandi Sósíalistaflokks Íslands í öðru sæti í Reykjavík suður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Símon Vestarr Sósíalistaflokkurinn Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Skoðun Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Sjá meira
Þegar Paul McCartney samdi eitt hressasta lag allra tíma fyrir rúmum fimm áratugum um að ekki væri hægt að versla sér ást fannst honum sem hann væri að benda á einföld sannindi; svo einföld að singúllinn hlyti að seljast álíka vel og lagiðum að vilja leiða stelpuna sem hann var skotinn í. Danslag með texta um að aflima gullfótinn af myntkerfinu eða um móralistíska teódisíu í mótmælendatrú hefði kannski ekki náð eins miklum vinsældum. En allir vita að ekki er hægt að kaupa ást fyrir peninga. Eða hvað? Málið er nefnilega ekki svona einfalt. Ást sem slík er auðvitað innsti kjarni manneskjunnar og er náttúrulegt viðbragð hennar við umheiminum og sérstaklega öðrum manneskjum. Hana er ekki hægt að kaupa. Þó svo að við takmörkum okkur við rómantíska ást komumst við samt að sömu niðurstöðu; ekki er hægt að nota peninga til að gera neinn ástfanginn af neinum. Og þegar Jessie J syngur„hvaðan kemur þessi þráhyggja / peningar geta ekki borgað fyrir hamingju“ þá hlýtur það að vera satt líka. Eða hvað? Þessi andefnishyggja byggir á vissum forréttindagrunni. Segja má að hún sé að hálfu leyti á rökum reist. Þeir sem búa við afkomuóöryggi og þurfa að neita sér um nauðþurftir eins og mat eða lyf búa í öðrum veruleika en Paul McCartney, Jessie J eða manneskja á háum launum. Sömuleiðis þeir sem eiga ekki fyrir því að geta sent börnin sín í frístundastarf eða þurfa að taka svo margar vinnuvaktir til að ná endum saman að þeir hitta fjölskylduna sína lítið sem ekkert. Þeir sem eru fyrir neðan þessa öryggislínu og geta ekki útvegað sér þak yfir höfuðið eða farartæki gætu bókstaflega keypt sér hamingju, eða í það minnsta hugarró, ef þeir hefðu meira fé milli handanna. En ást? Hana er ekki hægt að kaupa, en segjum sem svo að einstaklingur A eigi ekki fyrir leigunni sinni vegna þess að Samtök Atvinnulífsins ákváðu að launahækkanir honum til handa og hans starfsstétt myndu hrinda af stað „launaskriði“. Einstaklingur A er eftir sem áður manneskja og verður ástfanginn af annarri manneskju, einstaklingi B, ófaglærðum leikskólastarfsmanni í Reykjavík sem á tvö börn og sefur á sófanum í smáíbúð svo að þau geti notað sérherbergið. Köllum þessa elskhuga Arnar og Brynju. Þau fella hugi saman og vilja rækta samband sitt. Hvar eiga þau að gera það? Þau skortir ekki ást en þau skortir lífsskilyrði fyrir ást sína. Arnar og Brynja fara í göngutúr til að ræða um þessa klemmu og reyna allt hvað þau geta að finna lausn. Alvarleg í bragði ganga þau fram hjá strætóskýli þar sem brosandi andliti Bjarna Benediktssonar hefur verið stillt upp yfir tveimur orðum: „Land tækifæranna“. Land. Tækifæranna. Ísland er ekki „land tækifæranna“ þegar fólk þarf að neita sér um þátttöku í samfélaginu og sjálfsuppfyllingu vegna efnahagslegra aðstæðna. Ísland verður ekki „land tækifæranna“ með Sjálfstæðismenn í fjármálaráðuneytinu. Það verður aldrei „land tækifæranna“ fyrr en allir Íslendingar komast yfir þá lífsgæðalínu sem heitir afkomuöryggi. Annað slagið fá sósíalistar eins og ég þá spurningu frá fólki sem er ágætlega statt fjárhagslega: „Hvers vegna ætti ég að kjósa Sósíalistaflokkinn, vel launaður einstaklingur, þar sem þið stillið ykkur upp sem málsvara láglaunafólks og þeirra sem eru undir í samfélaginu?“ Svar mitt er tvíþætt: Afkomuöryggi hins ágætlega stæða launafólks er ekki nýfrjálshyggju Sjálfstæðismanna að þakka heldur þrotlausri verkalýðsbaráttu og aðeins áframhaldandi barátta fyrir því að bæta lífskjör hinna verst stöddu og styrkja grunnþjónustuna í samfélaginu getur tryggt áframhaldandi og vaxandi velsæld þeirra sem fá nóg í launaumslagið til að þurfa ekki að hafa áhyggjur af því að ná endum saman. Gamli orðskviðurinn er enn sannur: „Sameinuð stöndum vér. Sundruð föllum vér.“ Þeir sem standa betur að vígi í lífsbaráttunni en tilheyra þó ekki efstu eignaprósentunum lærðu það líka um haustið 2008 að þegar kapítalisminn bíður skipbrot þá lyftir eignastéttin ekki litlafingri til að afstýra því að launamanneskjan og sjálfstæði atvinnurekandinn með litla reksturinn missi heimili sín. Flokkarnir sem ganga erinda auðvaldsins segja ekki einu sinni af sér fyrr en eftir margra mánaða mótmælaöldu og berjast alla tíð gegn öllum róttækum kerfisbreytingum í þágu almennings. Já, og tala enn um sína flokka sem verndara „stöðugleikans“ eftir að hafa stýrt þjóðarskútunni í strand. „Óréttlæti á einum stað er ógn við réttlæti alls staðar,“ eins og Martin Luther King orðaði það. Ef ein manneskja á ekki fyrir ást eða hamingju þá er það brot gegn okkur öllum. Þó svo að við tækjum þá afstöðu að ekkert skipti máli sem ekki væri hægt að meta til fjár þá væri skörp beygja í átt til sósíalisma samt sem áður eina vitið. Fátækt hefur nefnilega þjóðhagslegan kostnað í för með sér. Kostnaðurinn við láglaunastefnu og sveltistefnu í velferðarkerfinu mælist meðal annars í minna vinnuframlagi fólks og álagstengdri örorku og sú eitraða streita sem fylgir því að vera ekki viss um að geta borgað reikningana sína seitlar um samfélagið og gerir það að verkum að við treystum ekki hvort öðru, tengjumst ekki eins vel innbyrðis og verðum oftar veik – andlega og líkamlega. Þeir sem tala um að það sé óábyrgt að sinna nauðþurftum allra landsmanna eru eins og fjölskyldufaðir sem segir að það sé óábyrgt að eyða innihaldi slökkvitækisins í eldhúsgardínurnar þegar kviknað er í þeim. Er það ábyrg hegðun að reisa ekki íbúðir til þess að koma til móts við húsnæðisþörfina? Er það ábyrg hegðun að standa gegn því að heilbrigðiskerfið hljóti það aukafjármagn sem það þarfnast? Er það ábyrg hegðun að lækka skattbyrði eignafólks og bæta upp mismuninn með niðurskurði í grunnþjónustunni eða vegatollum? Ef Ísland er land tækifæranna þá ættu Sjálfstæðismenn og aðrir nýfrjálshyggjuflokkar að nota þetta tækifæri til að taka sér frí frá stjórnmálastarfi og snúa sér að einhverju sem ferst þeim betur úr hendi á meðan almenningur tekur við stýrinu og réttir okkur af. Ef samfélag okkar væri rekið á grundvelli manneskjulegra gilda þyrfti enginn að pæla í peningum í samhengi við ást eða hamingju. Höfundur er frambjóðandi Sósíalistaflokks Íslands í öðru sæti í Reykjavík suður.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun