Hvað er harkaleg hagsmunagæsla? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 30. apríl 2021 08:31 Umliðna daga hefur töluvert verið rætt um hagsmunagæslu og sérhagsmunagæslu, ef á þessu tvennu er í reynd einhver munur. Er um það rætt að í samfélaginu séu hópar fólks sem komist upp með óútskýrð myrkraverk, sem virðast til þess fallin að skara eld að köku hópsins – þá væntanlega á kostnað annarra hópa eða jafnvel samfélagsins í heild. Ef rétt er, má hafa af þessu áhyggjur. Í Kastljósi í fyrradag var fjallað um málefnið og var Gylfi Magnússon, formaður bankaráðs Seðlabanka Íslands og prófessor við Háskóla Íslands, gestur Jóhönnu Vigdísar Hjaltadóttur. Þær umræður voru athygliverðar, en ekki sérlega upplýsandi um það hvað felist í meintum myrkraverkum hagsmunahópa. Viðmælandi var þar beðinn um að nefna dæmi um hagsmunahópa. Eina dæmið sem hann treysti sér til nefna og þá væntanlega það allra alvarlegasta, var tengt sjávarútvegi. Sagði hann „ekki hægt annað en að horfa sérstaklega til deilnanna um fiskveiðistjórnunarkerfið og útgerðarinnar, og deilnanna um auðlindagjaldið.“ Hann sagði það „auðvitað mjög skýrt dæmi um mjög harkalega sérhagsmunabaráttu.“ Ríkir hagsmunir í sjávarútvegi Nú hef ég verið framkvæmdastjóri hagsmunasamtaka í sjávarútvegi í tæplega 5 ár. Það er ekki langur tími á æviskeiði, en á þessum tíma hafa verið tvennar kosningar til þings, það stefnir í þriðju, erfiðar kjaraviðræður og rúmlega tveggja mánaða verkfall sjómanna, fádæma styrking krónu vegna uppgangs í ferðaþjónustu með tilheyrandi þverrandi samkeppnishæfni í sjávarútvegi, áskoranir tengdar Brexit, ný lög um veiðigjald, alheimskreppa vegna kórónuveiru og nýlega fram komið frumvarp um auðlindaákvæði í stjórnarskrá. Hér nefni ég aðeins það helsta, en samhliða þessu hafa svo komið fram ýmis konar hugmyndir sem fela í sér grundvallarbreytingar á fiskveiðistjórnunarkerfinu. Það hefur með öðrum orðum mikið gengið á. Í fyrirsvari fyrir SFS hef ég átt mjög mikil – og nær undantekningarlaust – málefnaleg samskipti við ráðherra þriggja ríkisstjórna, þingflokka, þingnefndir, einstaka þingmenn, ráðuneyti og stofnanir ríkisins. Í þeim samskiptum hefur aldrei verið rætt nokkuð tengt sjávarútvegi sem ekki þolir dagsljósið eða opinbera umræðu. Afstöðu samtakanna í einstökum málum geta allir kynnt sér með því að skoða umsagnir samtakanna, greiningar og birtar greinar. Þegar kemur að því sem lýtur að fiskveiðistjórnunarkerfinu eða auðlindagjaldi, þá er grundvallarafstaðan ávallt sú, að í forgrunni sé það að hámarka verðmæti auðlindarinnar, þannig að samfélagið allt njóti ótvírætt ábatans. Sjávarútvegur er grunnatvinnuvegur hér á landi og mikilvæg stoð í efnahag landsins. Hagsmunirnir eru því ótvíræðir og miklir, ekki bara fyrir sjávarútveg, heldur fyrir samfélagið allt. Í flóknu gangverki sjávarútvegs þurfa öll tannhjólin að vera virk og vel smurð. Það er því að mörgu að huga í rekstrarumhverfi atvinnugreinar sem spilar á útivelli í harðri alþjóðlegri samkeppni. Það er heimsmeistaramót alla daga, ef svo má að orði komast. Hámörkun verðmæta af sjávarauðlind Til þess að sjávarútvegur verði áfram burðarstólpi í efnahag landsins, er grundvallaratriði að fiskimið verði gjöful, lagaleg umgjörð stöðug og rekstur sjávarútvegsfyrirtækja gangi vel. Á umliðnum árum má áætla að skattaspor sjávarútvegs hafi verið um 65-70 milljarðar ár hvert. Það munar um minna. Í þessu samhengi má líka geta þess að SFS hafa á umliðnum árum fengið Deloitte til að greina hagræn áhrif þjónustu innlendra iðn- og tæknifyrirtækja við íslenskan sjávarútveg. Beint framlag til VLF sem skapast af þessari þjónustu hefur verið um 19 ma.kr. árlega og beint framlag til hins opinbera hefur verið um 5 ma.kr. árlega. Mælt í formi stöðugilda hefur framlag sjávarútvegs til atvinnusköpunar í iðn- og tæknifyrirtækjum verið talið í yfir 1.500 stöðugildum. Af umræðu má ráða að eina framlag sjávarútvegs til samfélagsins felist í veiðigjaldi – og það ekki nægilega háu. Mörgum virðist þannig hulið hvar verðmæti þjóðar liggur í sjávarútvegi. Sjávarútvegur gerir samfélaginu mest gagn ef fyrirtæki innan hans eru hagkvæm, skilvirk og rekin af ábyrgð. Til að svo megi verða þarf umgjörðin að vera traust. Aðeins með þessum hætti er hægt að tryggja að verðmæti auðlindarinnar verði hámörkuð fyrir þjóðarhag til lengri tíma. Um þessi mikilvægu og jákvæðu áhrif er því miður sjaldan rætt þegar framlag sjávarútvegs til samfélagsins er til umræðu. Það er þetta stef – þessi heildarmynd – sem sífellt þarf að minna á og ef breytingar á kerfinu eða gjaldtöku eru ekki ígrundaðar nægilega vel, þá kunna þessi verðmæti að tapast. Þetta eru þeir hagsmunir sem sjávarútvegur vill verja. Öllum steinum verður að velta Það kann að vera að einhverjum þyki sjávarútvegur ósveigjanlegur þegar umræður skapast um breytingar á fiskveiðistjórnunarkerfinu eða aukna gjaldtöku. Eins og áður sagði er gangverkið í sjávarútvegi flókið og huga þarf að öllum tannhjólunum. Mjög mikil og verðmæt þekking er til staðar innan sjávarútvegs og hagsmunasamtaka þeirra um þau skilyrði sem þurfa að vera til staðar, þannig að verðmæti auðlindarinnar sé hámarkað. Af þeim sökum er það áhyggjuefni, að einhverjum þyki það ljóður á íslensku samfélagi, að við sem best til þekkjum höfum skoðun á fyrirhuguðum aðgerðum stjórnvalda eða lögum er lúta að sjávarútvegi. Þrátt fyrir að við Íslendingar eigum framúrskarandi fræðimenn, embættismenn og álitsgjafa ýmis konar, þá eru þeir hinir sömu ekki að þreyta sig á hlaupum inni á vellinum á heimsmeistaramótinu. Þeir hafa þó sannanlega verðmæta þekkingu á ákveðnum þáttum sjávarútvegs, oft fræðilega, og hún er nauðsynleg. Ákvarðanir verða einfaldlega betri þegar öllum steinum er velt við. Þjóðsögur um ósýnilega ógn Þjóðsögur um að þeir sem starfi í tilteknum geirum atvinnulífsins séu með einhvers konar tröll á sínum vegum, sem vinni myrkraverk í skjóli nætur, eru áhyggjuefni. Boðskapur þessara þjóðsagna virðist vera sá, að eina ráðið sé að varpa ljósi á tröllin til þess að þau þagni og verði að steini. Þetta var einmitt tónninn í áðurnefndu viðtali við Gylfa Magnússon í Kastljósi. Með réttu má hafa efasemdir um að svona þjóðsögur séu til þess fallnar að styrkja lýðræðið. Að ala á ósýnilegri ógn er beinlínis skaðlegt lýðræði og samfélagi. Það má treysta því að upplýsingar sem frá SFS koma, eru byggðar á rökum og málefnalegum forsendum. Og þær mega vera öllum kunnar. Við styðjum opið og gagnsætt samtal. Samtökin verja heildarhagsmuni okkar allra af því að hér sé rekinn arðbær sjávarútvegur, sem skilar myndarlega til samfélagsins. Séu einhverjir viðkvæmir fyrir því að þessi rök atvinnugreinarinnar komi fram þegar breytingar í sjávarútvegi eru til umræðu, þá verður varla á annan veg ályktað en að hlutaðeigandi hugmynd um breytingu hafi verið vond frá öndverðu. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Sjávarútvegur Mest lesið Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Skoðun Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Umliðna daga hefur töluvert verið rætt um hagsmunagæslu og sérhagsmunagæslu, ef á þessu tvennu er í reynd einhver munur. Er um það rætt að í samfélaginu séu hópar fólks sem komist upp með óútskýrð myrkraverk, sem virðast til þess fallin að skara eld að köku hópsins – þá væntanlega á kostnað annarra hópa eða jafnvel samfélagsins í heild. Ef rétt er, má hafa af þessu áhyggjur. Í Kastljósi í fyrradag var fjallað um málefnið og var Gylfi Magnússon, formaður bankaráðs Seðlabanka Íslands og prófessor við Háskóla Íslands, gestur Jóhönnu Vigdísar Hjaltadóttur. Þær umræður voru athygliverðar, en ekki sérlega upplýsandi um það hvað felist í meintum myrkraverkum hagsmunahópa. Viðmælandi var þar beðinn um að nefna dæmi um hagsmunahópa. Eina dæmið sem hann treysti sér til nefna og þá væntanlega það allra alvarlegasta, var tengt sjávarútvegi. Sagði hann „ekki hægt annað en að horfa sérstaklega til deilnanna um fiskveiðistjórnunarkerfið og útgerðarinnar, og deilnanna um auðlindagjaldið.“ Hann sagði það „auðvitað mjög skýrt dæmi um mjög harkalega sérhagsmunabaráttu.“ Ríkir hagsmunir í sjávarútvegi Nú hef ég verið framkvæmdastjóri hagsmunasamtaka í sjávarútvegi í tæplega 5 ár. Það er ekki langur tími á æviskeiði, en á þessum tíma hafa verið tvennar kosningar til þings, það stefnir í þriðju, erfiðar kjaraviðræður og rúmlega tveggja mánaða verkfall sjómanna, fádæma styrking krónu vegna uppgangs í ferðaþjónustu með tilheyrandi þverrandi samkeppnishæfni í sjávarútvegi, áskoranir tengdar Brexit, ný lög um veiðigjald, alheimskreppa vegna kórónuveiru og nýlega fram komið frumvarp um auðlindaákvæði í stjórnarskrá. Hér nefni ég aðeins það helsta, en samhliða þessu hafa svo komið fram ýmis konar hugmyndir sem fela í sér grundvallarbreytingar á fiskveiðistjórnunarkerfinu. Það hefur með öðrum orðum mikið gengið á. Í fyrirsvari fyrir SFS hef ég átt mjög mikil – og nær undantekningarlaust – málefnaleg samskipti við ráðherra þriggja ríkisstjórna, þingflokka, þingnefndir, einstaka þingmenn, ráðuneyti og stofnanir ríkisins. Í þeim samskiptum hefur aldrei verið rætt nokkuð tengt sjávarútvegi sem ekki þolir dagsljósið eða opinbera umræðu. Afstöðu samtakanna í einstökum málum geta allir kynnt sér með því að skoða umsagnir samtakanna, greiningar og birtar greinar. Þegar kemur að því sem lýtur að fiskveiðistjórnunarkerfinu eða auðlindagjaldi, þá er grundvallarafstaðan ávallt sú, að í forgrunni sé það að hámarka verðmæti auðlindarinnar, þannig að samfélagið allt njóti ótvírætt ábatans. Sjávarútvegur er grunnatvinnuvegur hér á landi og mikilvæg stoð í efnahag landsins. Hagsmunirnir eru því ótvíræðir og miklir, ekki bara fyrir sjávarútveg, heldur fyrir samfélagið allt. Í flóknu gangverki sjávarútvegs þurfa öll tannhjólin að vera virk og vel smurð. Það er því að mörgu að huga í rekstrarumhverfi atvinnugreinar sem spilar á útivelli í harðri alþjóðlegri samkeppni. Það er heimsmeistaramót alla daga, ef svo má að orði komast. Hámörkun verðmæta af sjávarauðlind Til þess að sjávarútvegur verði áfram burðarstólpi í efnahag landsins, er grundvallaratriði að fiskimið verði gjöful, lagaleg umgjörð stöðug og rekstur sjávarútvegsfyrirtækja gangi vel. Á umliðnum árum má áætla að skattaspor sjávarútvegs hafi verið um 65-70 milljarðar ár hvert. Það munar um minna. Í þessu samhengi má líka geta þess að SFS hafa á umliðnum árum fengið Deloitte til að greina hagræn áhrif þjónustu innlendra iðn- og tæknifyrirtækja við íslenskan sjávarútveg. Beint framlag til VLF sem skapast af þessari þjónustu hefur verið um 19 ma.kr. árlega og beint framlag til hins opinbera hefur verið um 5 ma.kr. árlega. Mælt í formi stöðugilda hefur framlag sjávarútvegs til atvinnusköpunar í iðn- og tæknifyrirtækjum verið talið í yfir 1.500 stöðugildum. Af umræðu má ráða að eina framlag sjávarútvegs til samfélagsins felist í veiðigjaldi – og það ekki nægilega háu. Mörgum virðist þannig hulið hvar verðmæti þjóðar liggur í sjávarútvegi. Sjávarútvegur gerir samfélaginu mest gagn ef fyrirtæki innan hans eru hagkvæm, skilvirk og rekin af ábyrgð. Til að svo megi verða þarf umgjörðin að vera traust. Aðeins með þessum hætti er hægt að tryggja að verðmæti auðlindarinnar verði hámörkuð fyrir þjóðarhag til lengri tíma. Um þessi mikilvægu og jákvæðu áhrif er því miður sjaldan rætt þegar framlag sjávarútvegs til samfélagsins er til umræðu. Það er þetta stef – þessi heildarmynd – sem sífellt þarf að minna á og ef breytingar á kerfinu eða gjaldtöku eru ekki ígrundaðar nægilega vel, þá kunna þessi verðmæti að tapast. Þetta eru þeir hagsmunir sem sjávarútvegur vill verja. Öllum steinum verður að velta Það kann að vera að einhverjum þyki sjávarútvegur ósveigjanlegur þegar umræður skapast um breytingar á fiskveiðistjórnunarkerfinu eða aukna gjaldtöku. Eins og áður sagði er gangverkið í sjávarútvegi flókið og huga þarf að öllum tannhjólunum. Mjög mikil og verðmæt þekking er til staðar innan sjávarútvegs og hagsmunasamtaka þeirra um þau skilyrði sem þurfa að vera til staðar, þannig að verðmæti auðlindarinnar sé hámarkað. Af þeim sökum er það áhyggjuefni, að einhverjum þyki það ljóður á íslensku samfélagi, að við sem best til þekkjum höfum skoðun á fyrirhuguðum aðgerðum stjórnvalda eða lögum er lúta að sjávarútvegi. Þrátt fyrir að við Íslendingar eigum framúrskarandi fræðimenn, embættismenn og álitsgjafa ýmis konar, þá eru þeir hinir sömu ekki að þreyta sig á hlaupum inni á vellinum á heimsmeistaramótinu. Þeir hafa þó sannanlega verðmæta þekkingu á ákveðnum þáttum sjávarútvegs, oft fræðilega, og hún er nauðsynleg. Ákvarðanir verða einfaldlega betri þegar öllum steinum er velt við. Þjóðsögur um ósýnilega ógn Þjóðsögur um að þeir sem starfi í tilteknum geirum atvinnulífsins séu með einhvers konar tröll á sínum vegum, sem vinni myrkraverk í skjóli nætur, eru áhyggjuefni. Boðskapur þessara þjóðsagna virðist vera sá, að eina ráðið sé að varpa ljósi á tröllin til þess að þau þagni og verði að steini. Þetta var einmitt tónninn í áðurnefndu viðtali við Gylfa Magnússon í Kastljósi. Með réttu má hafa efasemdir um að svona þjóðsögur séu til þess fallnar að styrkja lýðræðið. Að ala á ósýnilegri ógn er beinlínis skaðlegt lýðræði og samfélagi. Það má treysta því að upplýsingar sem frá SFS koma, eru byggðar á rökum og málefnalegum forsendum. Og þær mega vera öllum kunnar. Við styðjum opið og gagnsætt samtal. Samtökin verja heildarhagsmuni okkar allra af því að hér sé rekinn arðbær sjávarútvegur, sem skilar myndarlega til samfélagsins. Séu einhverjir viðkvæmir fyrir því að þessi rök atvinnugreinarinnar komi fram þegar breytingar í sjávarútvegi eru til umræðu, þá verður varla á annan veg ályktað en að hlutaðeigandi hugmynd um breytingu hafi verið vond frá öndverðu. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar