Hvað eru hefðir og hversu mikilvægar eru þær okkur? Eyrún Gísladóttir skrifar 15. febrúar 2021 07:01 Hefðir geta verð mikilvægur þáttur í að viðhalda menningararfleifð þjóðar og er mikilvægt að við íslendingar höldum í ákveðnar hefðir sem tengja menningu okkar og sögu. En sumar hefðir eru líka orðnar úreltar, og í sumum tilfellum óhjálplegar og hættulegar. Ýmislegt hefur breyst í áranna rás en með þekkingu og þróun hefur næringarþörf okkar breyst og þekking okkar á skaðlegum matvörum aukist. Allt er gott í hófi sagði einhver, en er það rétt og hvað er í hófi? Er eðlilegt að bjóða tveggja ára barni uppá ríflega tvöfaldann daglegann hámarksskammt af salti á einum degi sem að við vitum að getur haft áhrif á líkamlega líðan barnsins? Í dag er bolludagurinn, á morgun Sprengidagurinn og svo að lokum kemur að Öskudeginum á miðvikudaginn. Íslendingar bíða spenntir eftir því að háma í sig djúsí rjómabollur með alls konar góðgæti og slafra í sig saltkjöti og baunum. Að lokum er það svo öskudagurinn, ,,skemmtilegasti dagur ársins” að mati margra barna þar sem börn klæða sig upp og syngja fyrir óheyrilega miklu magni af nammi. Eftir erfiðan daginn koma svo börnin heim spennt að fá að bragða á öllu sælgætinu. Foreldrar reyna af bestu getu að búa til næringarríkann og góðann kvöldmat svo börnin fái nú eitthvað annað í magann en sykur en erfitt er fyrir börnin að hemja sig þegar risa sælgætispoki sem að þau unnu svo sannarlega fyrir blasir við þeim. En horfum aðeins á þetta saman, rjómabollur, saltkjöt og baunir og gígantísk magn af nammi, og allt þetta á þremur dögum. Hvaða áhrif ætli þetta hafi á líkamann okkar, eða líkama barnanna okkar? Hver þekkir ekki magaverkina eftir rjómabolluátið eða hinn mikla þorsta eftir saltkjötið, kannski smá bjúg og orkuleysi? Þekkt er að þeim fjölgar sem leita á Hjartagátt Landspítalans á sprengidag og við sem höfum unnið á sjúkrastofnunum þekkjum vel að fólk með undirliggjandi sjúkdóma þolir ílla þá daga sem saltkjöt og önnur unnin söltuð matvara er í boði. Vaxandi mæði, hækkaður blóðþrýstingur og aukinn bjúgur eru einkenni sem ekki eru sjaldséð sjón á sjúkrastofnunum landsins daginn eftir sprengidaginn. Á leikskóla dóttur minnar verða rjómabollur í boði fyrir börnin á Bolludaginn, skemmtileg hefð að mínu mati ef borðað er í hófi. Þó líklega krefjandi dagur fyrir starfsfólk leikskólanna en hvað gerum við ekki fyrir hefðir? Á Sprengidaginn er svo saltkjöt og baunir í hádegismatinn, rammíslensk hefð og stór hluti af okkar menningararfleið að sumir segja. Í hressingunni fá þau svo mysing, svona til að bæta upp salt og sykurskortinn hina dagana. Svo er það Öskudagurinn, en þá er nú hefð fyrir því að boðið sé uppá pylsu með öllu….En ef að þið hélduð að börnin væru búin að fá meira en nóg af salti þessa daga, þá er svo ekki því boðið verður uppá poppkorn þegar búið er að slá köttinn úr tunnunni. En hvað gerum við ekki fyrir hefðir? Ég meina þetta er nú bara einu sinni á ári! Eins og jólin, sem voru í desember, Þorramaturinn sem var í boði í janúar og svo eru nú páskarnir á næsta leiti….. Hmm…. skoðum þetta aðeins nánar. Samkvæmt Embætti Landlæknis ætti saltneysla fyrir börn frá 2 til 9 ára aldurs að vera takmörkuð við 3-4 g á dag. Einn dagur á leikskólanum (70% af heildarnæringu) ætti því ekki að veita meira en 2,5 gr af salti og einn dagur í grunnskólanum ekki að veita meira en 1,1-1,8 gr af salti. Takmarka ætti saltneyslu barna undir 2 ára aldri enn frekar og ætti ekki að fara yfir 0,5 gr. Samkvæmt Handbók um skólamötuneyti ætti að velja vörur sem eru með minna en 1,25 gr af salti í 100 gr af vöru. Þar kemur einnig fram að unnar kjötvörur ætti að hafa sjaldan á borðum en með unnum kjötvörum er átt við kjöt (oftast rautt kjöt) sem er reykt, saltað eða rotvarið með nítrati eða nítríti, t.d. Saltkjöt, pylsur, bjúgu og hangikjöt. En er ekki allt gott í hófi? Á Bolludeginum fá börnin rjómabolluna, sykraða brauðbollumeð rjóma, sultu og súkkulaði glassúr - ekkert að því í hófi. Svo kemur Sprengidagurinn, en þá er boðið uppá saltkjöt og baunir. Ef að barn fær 100 gr af saltkjöti eru það 3 gr af salti plús rotvarnarefni og þrávarnarefni. Í þessum 100 gr af saltkjöti fær barnið því dagskammt af salti og 20% meira salt en einn dagur af salti ætti að vera samtals á leikskólanum. Svo eiga börnin eftir að fara heim til sín og borða kvöldmat þar, og í sumum tilfellum halda foreldrar líka í matarhefðirnar og eru með saltkjöt og baunir í kvöldmatinn. 3 gr af salti í viðbót og þá erum við komin með tvöfaldann dagskammt af salti, bara úr saltkjötinu, og enn meira magn af þrá- og rotvarnarefnum. Á Öskudeginum fá börnin svo að lokum í leikskóla dóttur minnar pylsu með öllu, hefð segja þau. Segjum að barn borði eina pylsu, þá er það 1,05 gr af salti plús litarefni, rotvarnarefni, þrávarnarefni og bindiefni, eitt pylsubrauð með pylsunni, 0,65 gr af salti plús 2,95 gr af sykri og kannski 15 gr af tómatsósu, 0,27 gr af salti og 3,42 gr af sykri. Það er því 1,97 gr af salti og 6,37 gr af sykri fyrir utan poppkornið sem í boði verður og allan annan mat þann daginn. Sæmilegt magn af sykri á bolludaginn, gífurlegt magn af salti á sprengidaginn (að lámarki 3 gr aðeins úr saltkjötinu) og sambland af sykri (6,37 gr) og salti (1,97) á Öskudaginn. Ég spyr mig því, hvenær förum við að velja heilbrigði barnanna okkar fram yfir ákveðnar matarhefðir? Er það skólans að bjóða börnum uppá mat sem tengist þessum hefðum eða eigum við foreldrar kannski rétt á því að ákveða hvaða matarhefðir er haldið í og hverjar ekki? Mig langar að biðla til foreldra að huga vel að næringu barnanna á næstu dögum, hvetja börnin til að drekka vel af vökva og takmarka saltann og sykraðann mat heima við til þess að lágmarka þau áhrif sem aukin salt og sykurneysla hefur á þessa litlu líkama á dögum eins og þessum. Höfundur er hjúkrunarfræðingur og móðir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Matur Börn og uppeldi Öskudagur Sprengidagur Bolludagur Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Hefðir geta verð mikilvægur þáttur í að viðhalda menningararfleifð þjóðar og er mikilvægt að við íslendingar höldum í ákveðnar hefðir sem tengja menningu okkar og sögu. En sumar hefðir eru líka orðnar úreltar, og í sumum tilfellum óhjálplegar og hættulegar. Ýmislegt hefur breyst í áranna rás en með þekkingu og þróun hefur næringarþörf okkar breyst og þekking okkar á skaðlegum matvörum aukist. Allt er gott í hófi sagði einhver, en er það rétt og hvað er í hófi? Er eðlilegt að bjóða tveggja ára barni uppá ríflega tvöfaldann daglegann hámarksskammt af salti á einum degi sem að við vitum að getur haft áhrif á líkamlega líðan barnsins? Í dag er bolludagurinn, á morgun Sprengidagurinn og svo að lokum kemur að Öskudeginum á miðvikudaginn. Íslendingar bíða spenntir eftir því að háma í sig djúsí rjómabollur með alls konar góðgæti og slafra í sig saltkjöti og baunum. Að lokum er það svo öskudagurinn, ,,skemmtilegasti dagur ársins” að mati margra barna þar sem börn klæða sig upp og syngja fyrir óheyrilega miklu magni af nammi. Eftir erfiðan daginn koma svo börnin heim spennt að fá að bragða á öllu sælgætinu. Foreldrar reyna af bestu getu að búa til næringarríkann og góðann kvöldmat svo börnin fái nú eitthvað annað í magann en sykur en erfitt er fyrir börnin að hemja sig þegar risa sælgætispoki sem að þau unnu svo sannarlega fyrir blasir við þeim. En horfum aðeins á þetta saman, rjómabollur, saltkjöt og baunir og gígantísk magn af nammi, og allt þetta á þremur dögum. Hvaða áhrif ætli þetta hafi á líkamann okkar, eða líkama barnanna okkar? Hver þekkir ekki magaverkina eftir rjómabolluátið eða hinn mikla þorsta eftir saltkjötið, kannski smá bjúg og orkuleysi? Þekkt er að þeim fjölgar sem leita á Hjartagátt Landspítalans á sprengidag og við sem höfum unnið á sjúkrastofnunum þekkjum vel að fólk með undirliggjandi sjúkdóma þolir ílla þá daga sem saltkjöt og önnur unnin söltuð matvara er í boði. Vaxandi mæði, hækkaður blóðþrýstingur og aukinn bjúgur eru einkenni sem ekki eru sjaldséð sjón á sjúkrastofnunum landsins daginn eftir sprengidaginn. Á leikskóla dóttur minnar verða rjómabollur í boði fyrir börnin á Bolludaginn, skemmtileg hefð að mínu mati ef borðað er í hófi. Þó líklega krefjandi dagur fyrir starfsfólk leikskólanna en hvað gerum við ekki fyrir hefðir? Á Sprengidaginn er svo saltkjöt og baunir í hádegismatinn, rammíslensk hefð og stór hluti af okkar menningararfleið að sumir segja. Í hressingunni fá þau svo mysing, svona til að bæta upp salt og sykurskortinn hina dagana. Svo er það Öskudagurinn, en þá er nú hefð fyrir því að boðið sé uppá pylsu með öllu….En ef að þið hélduð að börnin væru búin að fá meira en nóg af salti þessa daga, þá er svo ekki því boðið verður uppá poppkorn þegar búið er að slá köttinn úr tunnunni. En hvað gerum við ekki fyrir hefðir? Ég meina þetta er nú bara einu sinni á ári! Eins og jólin, sem voru í desember, Þorramaturinn sem var í boði í janúar og svo eru nú páskarnir á næsta leiti….. Hmm…. skoðum þetta aðeins nánar. Samkvæmt Embætti Landlæknis ætti saltneysla fyrir börn frá 2 til 9 ára aldurs að vera takmörkuð við 3-4 g á dag. Einn dagur á leikskólanum (70% af heildarnæringu) ætti því ekki að veita meira en 2,5 gr af salti og einn dagur í grunnskólanum ekki að veita meira en 1,1-1,8 gr af salti. Takmarka ætti saltneyslu barna undir 2 ára aldri enn frekar og ætti ekki að fara yfir 0,5 gr. Samkvæmt Handbók um skólamötuneyti ætti að velja vörur sem eru með minna en 1,25 gr af salti í 100 gr af vöru. Þar kemur einnig fram að unnar kjötvörur ætti að hafa sjaldan á borðum en með unnum kjötvörum er átt við kjöt (oftast rautt kjöt) sem er reykt, saltað eða rotvarið með nítrati eða nítríti, t.d. Saltkjöt, pylsur, bjúgu og hangikjöt. En er ekki allt gott í hófi? Á Bolludeginum fá börnin rjómabolluna, sykraða brauðbollumeð rjóma, sultu og súkkulaði glassúr - ekkert að því í hófi. Svo kemur Sprengidagurinn, en þá er boðið uppá saltkjöt og baunir. Ef að barn fær 100 gr af saltkjöti eru það 3 gr af salti plús rotvarnarefni og þrávarnarefni. Í þessum 100 gr af saltkjöti fær barnið því dagskammt af salti og 20% meira salt en einn dagur af salti ætti að vera samtals á leikskólanum. Svo eiga börnin eftir að fara heim til sín og borða kvöldmat þar, og í sumum tilfellum halda foreldrar líka í matarhefðirnar og eru með saltkjöt og baunir í kvöldmatinn. 3 gr af salti í viðbót og þá erum við komin með tvöfaldann dagskammt af salti, bara úr saltkjötinu, og enn meira magn af þrá- og rotvarnarefnum. Á Öskudeginum fá börnin svo að lokum í leikskóla dóttur minnar pylsu með öllu, hefð segja þau. Segjum að barn borði eina pylsu, þá er það 1,05 gr af salti plús litarefni, rotvarnarefni, þrávarnarefni og bindiefni, eitt pylsubrauð með pylsunni, 0,65 gr af salti plús 2,95 gr af sykri og kannski 15 gr af tómatsósu, 0,27 gr af salti og 3,42 gr af sykri. Það er því 1,97 gr af salti og 6,37 gr af sykri fyrir utan poppkornið sem í boði verður og allan annan mat þann daginn. Sæmilegt magn af sykri á bolludaginn, gífurlegt magn af salti á sprengidaginn (að lámarki 3 gr aðeins úr saltkjötinu) og sambland af sykri (6,37 gr) og salti (1,97) á Öskudaginn. Ég spyr mig því, hvenær förum við að velja heilbrigði barnanna okkar fram yfir ákveðnar matarhefðir? Er það skólans að bjóða börnum uppá mat sem tengist þessum hefðum eða eigum við foreldrar kannski rétt á því að ákveða hvaða matarhefðir er haldið í og hverjar ekki? Mig langar að biðla til foreldra að huga vel að næringu barnanna á næstu dögum, hvetja börnin til að drekka vel af vökva og takmarka saltann og sykraðann mat heima við til þess að lágmarka þau áhrif sem aukin salt og sykurneysla hefur á þessa litlu líkama á dögum eins og þessum. Höfundur er hjúkrunarfræðingur og móðir.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun