Hálendisþjóðgarður, lýðræði og framtíðarhagsmunir Jón Jónsson skrifar 11. desember 2020 12:48 Frumvarp um stofnun Hálendisþjóðgarðs gerir ráð fyrir að þjóðgarður nái yfir svæði sem nær til þjóðlenda innan svokallaðrar miðhálendislínu. Svæðið er um 30-40% af Íslandi. Hluti þess er innan Vatnajökulsþjóðgarðs eða háður annarri friðlýsingu. Umfjöllun um málið beinist lítið að því hvort einhverjir ókostir fylgi núverandi stöðu og hverju er fórnað. Vont er ef misskilningur um það er notaður til að vinna málinu fylgi. Er umsjón hálendisins hjá nokkrum fámennum sveitarfélögum í dag? Nei. Stór hluti hálendisins eru þjóðlendur. Þær eru eign ríkisins en gert ráð fyrir að ráðstöfunarheimildir á þjóðlendum séu í meginatriðum sameiginlega hjá forsætisráðuneyti og sveitarfélögum. Þessari skipan var komið á og hún skýrð með þjóðlendulögum frá árinu 1998 og þar bent á mikilvægi aðkomu sveitarfélaga. Forsætisráðuneytið staðfestir allar ráðstafanir um nýtingu þjóðlenda ef gjald er tekið fyrir eða þær gerðar umfram eitt ár. Forsætisráðuneytið samþykkti stefnu um nýtingu þjóðlenda í febrúar 2019. Umsjón hálendisins kemur einnig fram í stefnu skipulagsáætlana. Sveitarfélög vinna aðalskipulag, sem hvílir á landskipulagi, samþykktu af Alþingi, síðast í mars 2016. Í landskipulagi er sérstök umfjöllun um miðhálendið sem felur í sér að Alþingi markar meginstefnu um landnýtingu á hálendinu. Er umsjón hálendisins nú óháð náttúruvernd? Nei. Stefna forsætisráðuneytisins um nýtingu þjóðlenda, landskipulag og aðalskipulög sveitarfélaga byggja á ríku tilliti til náttúruverndar á hálendinu. Náttúruverndarlög fela jafnframt í sér almenna vernd og ný ákvæði um vernd óbyggðra víðerna hafa mikla þýðingu fyrir hálendið. Stjórntæki nýrra náttúruverndarlaga geta einmitt nýst sérstaklega þar. Við undirbúning hálendisþjóðgarðs hefur engin greining farið fram á svæðum sem ástæða er til að friðlýsa umfram önnur. Byggja tillögur um afmörkun Hálendisþjóðgarðs á sérstökum náttúruverndarsjónarmiðum? Nei. Hvorki svokölluð miðhálendislína né afmörkun þjóðlenda hefur nokkur tengsl við náttúrufar. Miðhálendislína var ákveðin um 1997 til að samræma skipulagsmál af samvinnunefnd miðhálendisins sem í sátu fulltrúar sveitarfélaga sem náðu til svæðisins. Þjóðlendur eru eignarréttarleg afmörkun lands og liggja innan og utan miðhálendislínu. Mun stofnun hálendisþjóðgarðs færa umsjón hálendisins nær þjóðinni og lýðræðislega kjörnum fulltrúum? Nei. Eignarréttarleg ráðstöfun þjóðlenda er nú hjá forsætisráðuneyti og einstökum sveitarstjórnum, en skipulagsleg hjá Alþingi og sveitarfélögum. Eðli máls samkvæmt hafa svo fagstofnanir og almenningur áhrif, t.d. við reglulega endurskoðun skipulagsáætlana. Í þjóðgarði færu stjórnir og umhverfisráðherra með eignarréttarlega og skipulagslega ráðstöfun, auk heimilda til reglusetningar um dvöl og starfsemi í garðinum. Í stjórnum sætu skipaðir fulltrúar sveitarfélaga, ráðherra o.fl., án beins lýðræðislegs umboðs. Með þjóðgarði væri bæði fórnað lýðræðislegri aðkomu 2-300 kjörinna fulltrúa og heilbrigðri valddreifingu með aðkomu bæði sveitarfélaga og stjórnvalda á landsvísu. Hafa hagsmunir af nýtingu hálendisins verið greindir með víðtækum hætti? Nei. Í þjóðgarðsstofnun felst varanleg ráðstöfun lands í þágu afmarkaðra hagsmuna, einkum á sviði náttúruverndar og menningarsögu. Alþingi og stjórnvöld vinna að greiningu hagsmuna á landsvísu einkum í formi stefna eða landsáætlana á ýmsum sviðum. Ein þeirra landsáætlana varðar hagsmuni af orkuvinnslu, þ.e. rammaáætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða. Frumvarp um hálendisþjóðgarð aftengir það starf, bæði vegna virkjunarkosta undir mati 4. áfanga rammaáætlunar og vegna stórs hluta landsins, til allrar framtíðar. Þá eru ótaldar aðrar landsáætlanir svo sem á sviði samgöngumála, fjarskipta, orkustefnu, kerfisáætlunar Landsnets o.fl. Hagsmunamat slíkra áætlana þyrfti eftir þjóðgarðsstofnun að hvíla á markmiðum hans. Möguleikar til mats á heildarhagsmunum lands- og þjóðar vegna hálendisins takmarkast verulega. Þeir sem eru sannfærðir um kosti ráðstöfunar 30-40% landsins til afmarkaðra náttúrverndarhagsmuna, þar sem ekkert svigrúm verður til að horfa til annarra hagsmuna og stjórnendur án lýðræðislegs umboðs, fagna auðvitað hugmyndinni. Stjórnmálaflokkur með þá stefnuskrá var nýlega mældur með 7,4% fylgi. Hvar takmarkast vald þjóðgarðs? Stjórnun þjóðgarðs hvílir á stjórnunar- og verndaráætlun og reglugerðum sem styðja markmið þjóðgarðs. Afleiðingin verður sú að dvöl fólks og starfsemi á svæðinu er háð sérstökum reglum til viðbótar almennum lögum landsins. Hálendisþjóðgarður verður ríki í ríkinu. Starfsemi þjóðgarðs hefur mörg einkenni einræðisríkis, enda valdhafarnir ekki lýðræðislega kjörnir og vinna að þröngt afmarkaðri stefnu. Óánægju má kynna með bænaskrám en lýðræðið er óvirkt. Þetta getur verið ásættanlegt á afmörkuðum svæðum en ekki á 30-40% hluta landsins. Því er haldið á lofti að Hálendisþjóðgarður yrði sá stærsti í Evrópu. Það virðast frekar rök gegn málinu. Engu ríki hefur dottið hug að standa að viðlíka ráðstöfun lands til þröngt afmarkaðra hagsmuna og skeytingarleysi um framtíðarhagsmuni. Ákvörðun um hálendisþjóðgarð er augljóslega ótímabær. Miklir kostir fylgja núverandi samábyrgð ríkis og sveitarfélaga og lýðræðislegri valddreifingu við umsjón hálendisins. Jón Jónsson lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðgarðar Mest lesið Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Von í Vonarskarði Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Sjá meira
Frumvarp um stofnun Hálendisþjóðgarðs gerir ráð fyrir að þjóðgarður nái yfir svæði sem nær til þjóðlenda innan svokallaðrar miðhálendislínu. Svæðið er um 30-40% af Íslandi. Hluti þess er innan Vatnajökulsþjóðgarðs eða háður annarri friðlýsingu. Umfjöllun um málið beinist lítið að því hvort einhverjir ókostir fylgi núverandi stöðu og hverju er fórnað. Vont er ef misskilningur um það er notaður til að vinna málinu fylgi. Er umsjón hálendisins hjá nokkrum fámennum sveitarfélögum í dag? Nei. Stór hluti hálendisins eru þjóðlendur. Þær eru eign ríkisins en gert ráð fyrir að ráðstöfunarheimildir á þjóðlendum séu í meginatriðum sameiginlega hjá forsætisráðuneyti og sveitarfélögum. Þessari skipan var komið á og hún skýrð með þjóðlendulögum frá árinu 1998 og þar bent á mikilvægi aðkomu sveitarfélaga. Forsætisráðuneytið staðfestir allar ráðstafanir um nýtingu þjóðlenda ef gjald er tekið fyrir eða þær gerðar umfram eitt ár. Forsætisráðuneytið samþykkti stefnu um nýtingu þjóðlenda í febrúar 2019. Umsjón hálendisins kemur einnig fram í stefnu skipulagsáætlana. Sveitarfélög vinna aðalskipulag, sem hvílir á landskipulagi, samþykktu af Alþingi, síðast í mars 2016. Í landskipulagi er sérstök umfjöllun um miðhálendið sem felur í sér að Alþingi markar meginstefnu um landnýtingu á hálendinu. Er umsjón hálendisins nú óháð náttúruvernd? Nei. Stefna forsætisráðuneytisins um nýtingu þjóðlenda, landskipulag og aðalskipulög sveitarfélaga byggja á ríku tilliti til náttúruverndar á hálendinu. Náttúruverndarlög fela jafnframt í sér almenna vernd og ný ákvæði um vernd óbyggðra víðerna hafa mikla þýðingu fyrir hálendið. Stjórntæki nýrra náttúruverndarlaga geta einmitt nýst sérstaklega þar. Við undirbúning hálendisþjóðgarðs hefur engin greining farið fram á svæðum sem ástæða er til að friðlýsa umfram önnur. Byggja tillögur um afmörkun Hálendisþjóðgarðs á sérstökum náttúruverndarsjónarmiðum? Nei. Hvorki svokölluð miðhálendislína né afmörkun þjóðlenda hefur nokkur tengsl við náttúrufar. Miðhálendislína var ákveðin um 1997 til að samræma skipulagsmál af samvinnunefnd miðhálendisins sem í sátu fulltrúar sveitarfélaga sem náðu til svæðisins. Þjóðlendur eru eignarréttarleg afmörkun lands og liggja innan og utan miðhálendislínu. Mun stofnun hálendisþjóðgarðs færa umsjón hálendisins nær þjóðinni og lýðræðislega kjörnum fulltrúum? Nei. Eignarréttarleg ráðstöfun þjóðlenda er nú hjá forsætisráðuneyti og einstökum sveitarstjórnum, en skipulagsleg hjá Alþingi og sveitarfélögum. Eðli máls samkvæmt hafa svo fagstofnanir og almenningur áhrif, t.d. við reglulega endurskoðun skipulagsáætlana. Í þjóðgarði færu stjórnir og umhverfisráðherra með eignarréttarlega og skipulagslega ráðstöfun, auk heimilda til reglusetningar um dvöl og starfsemi í garðinum. Í stjórnum sætu skipaðir fulltrúar sveitarfélaga, ráðherra o.fl., án beins lýðræðislegs umboðs. Með þjóðgarði væri bæði fórnað lýðræðislegri aðkomu 2-300 kjörinna fulltrúa og heilbrigðri valddreifingu með aðkomu bæði sveitarfélaga og stjórnvalda á landsvísu. Hafa hagsmunir af nýtingu hálendisins verið greindir með víðtækum hætti? Nei. Í þjóðgarðsstofnun felst varanleg ráðstöfun lands í þágu afmarkaðra hagsmuna, einkum á sviði náttúruverndar og menningarsögu. Alþingi og stjórnvöld vinna að greiningu hagsmuna á landsvísu einkum í formi stefna eða landsáætlana á ýmsum sviðum. Ein þeirra landsáætlana varðar hagsmuni af orkuvinnslu, þ.e. rammaáætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða. Frumvarp um hálendisþjóðgarð aftengir það starf, bæði vegna virkjunarkosta undir mati 4. áfanga rammaáætlunar og vegna stórs hluta landsins, til allrar framtíðar. Þá eru ótaldar aðrar landsáætlanir svo sem á sviði samgöngumála, fjarskipta, orkustefnu, kerfisáætlunar Landsnets o.fl. Hagsmunamat slíkra áætlana þyrfti eftir þjóðgarðsstofnun að hvíla á markmiðum hans. Möguleikar til mats á heildarhagsmunum lands- og þjóðar vegna hálendisins takmarkast verulega. Þeir sem eru sannfærðir um kosti ráðstöfunar 30-40% landsins til afmarkaðra náttúrverndarhagsmuna, þar sem ekkert svigrúm verður til að horfa til annarra hagsmuna og stjórnendur án lýðræðislegs umboðs, fagna auðvitað hugmyndinni. Stjórnmálaflokkur með þá stefnuskrá var nýlega mældur með 7,4% fylgi. Hvar takmarkast vald þjóðgarðs? Stjórnun þjóðgarðs hvílir á stjórnunar- og verndaráætlun og reglugerðum sem styðja markmið þjóðgarðs. Afleiðingin verður sú að dvöl fólks og starfsemi á svæðinu er háð sérstökum reglum til viðbótar almennum lögum landsins. Hálendisþjóðgarður verður ríki í ríkinu. Starfsemi þjóðgarðs hefur mörg einkenni einræðisríkis, enda valdhafarnir ekki lýðræðislega kjörnir og vinna að þröngt afmarkaðri stefnu. Óánægju má kynna með bænaskrám en lýðræðið er óvirkt. Þetta getur verið ásættanlegt á afmörkuðum svæðum en ekki á 30-40% hluta landsins. Því er haldið á lofti að Hálendisþjóðgarður yrði sá stærsti í Evrópu. Það virðast frekar rök gegn málinu. Engu ríki hefur dottið hug að standa að viðlíka ráðstöfun lands til þröngt afmarkaðra hagsmuna og skeytingarleysi um framtíðarhagsmuni. Ákvörðun um hálendisþjóðgarð er augljóslega ótímabær. Miklir kostir fylgja núverandi samábyrgð ríkis og sveitarfélaga og lýðræðislegri valddreifingu við umsjón hálendisins. Jón Jónsson lögmaður.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun