Loftslagsváin er neyðarástand Aldís Mjöll Geirsdóttir skrifar 26. nóvember 2020 07:16 Í síðustu viku tók ég þátt í umræðum á viðburðinum „Choosing Green“, stafrænum leiðtogafundi Norðurlandaráðs í aðdraganda loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, COP26. Þar var helsta áskorun samtímans, loftslagsváin, rædd og ýmsum spurningum velt upp í tengslum við hana en einnig kom fram skýrt ákall um aðgerðir. Eins og António Guterres, aðalritari Sameinuðu þjóðanna, sagði erum við komin langt út af sporinu („way off track“). Þau sem leitt hafa vitundarvakningu um hættuástandið og baráttuna fyrir aðgerðum er ungt fólk. Á það ber að hlusta og veita í auknum mæli sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar. Um allan heim sér ungt fólk ekki ákall sitt endurspeglast í forgangsröðun stjórnvalda. Ein af ástæðunum gæti verið sú að fólkið við stjórnvölinn tilheyrir kynslóð sem þarf ekki að glíma við áföllin og hætturnar sem steðja að sökum hamfarahlýnunar í framtíðinni. Það séu einfaldlega aðrar kynslóðir og því sé ekki tekið á þessu af þeim þunga sem nauðsynlegt er. Af þessum sökum er því enn brýnna að ungt fólk fái aukið pláss ekki einungis í umræðunni heldur einnig þar sem ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Við höfum séð í heimsfaraldrinum sem nú geisar vegna COVID-19 hversu mikilvægt það er að hlusta á sérfræðinga. Þar sem það er gert hefur glíman við veiruna gengið best. Litið er á farsóttina sem neyðarástand sem útheimti markvissar og umfangsmiklar aðgerðir en einhverra hluta vegna eru viðbrögðin við loftslagsvánni allt önnur og minni. Hvers vegna? Hérlendis hefur okkur tekist að hefta útbreiðslu veirunnar, „fletja kúrfuna“ með umfangsmiklum en markvissum aðgerðum. Í ljósi þess stöndum við frammi fyrir öðrum veruleika í dag og höfum þurft að aðlaga okkur að honum með ýmsu móti. Þessir tímar hafa verið krefjandi og erfiðir, en árangurinn hér og annars staðar er þó til marks um aðlögunarhæfni og getu samfélaga til að takast skjótt og vel á við stór og krefjandi verkefni. Við gerum okkur flest grein fyrir því að breytinga á lífsstíl og neysluhegðun okkar er þörf til að takast á við loftslagsvána en einstaklingsbundnar aðgerðir duga skammt og ekki er hægt að leggja alla ábyrgðina á herðar einstaklinga. Þetta er samfélagslegt verkefni sem kallar á markvissa og skynsamlega beitingu ríkisvaldsins. Þörf er á stórtækum kerfisbreytingum í framleiðslu, samgönguvenjum, landnýtingu og lifnaðarháttum. Skapa þarf umhverfi þar sem fólk á auðvelt með að breyta neyslu- og ferðavenjum sínum. Strax í upphafi kórónufaraldursins var mikil áhersla lögð á að fræða almenning um smitvarnir og upplýsa um gang mála með reglulegum blaðamannafundum. Væri ekki ráð að sambærilegt átak yrði útfært vegna loftslagsvárinnar? Að fræðsla eigi sér stað um orsök og afleiðingar loftslagsbreytinga og hvað hægt sé að gera til að draga úr þeim? Og að stjórnvöldum sé haldið við efnið með reglulegri upplýsingagjöf til almennings um það hvernig við stöndum okkur í að „fletja loftslags-kúrfuna“? Í aðgerðaáætlun Íslands er markmið sett um 40% samdrátt í losun til ársins 2030. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins setti markmið um 55% samdrátt fyrir árið 2030 og Evrópuþingið bætti um betur með 60% markmiði fyrir árið 2030. Frá árinu 1990 hefur losun þriggja Norðurlanda dregist verulega saman; losun Finnlands um 21%, Svíþjóðar um 27% og Danmerkur um 30%. Losun Noregs hefur á þessum tíma aukist um 1%.[i] Á sama tímabili jókst hins vegar losun Íslands umtalsvert, eða um 30% á þessu sama tímabili. Norðurlöndin hafa öll sett sér markmið um að verða kolefnishlutlaus; Noregur fyrir árið 2030, Finnland fyrir 2035, Ísland fyrir 2040, Svíþjóð fyrir 2045 og Danmörk fyrir 2050.[ii] Í erindi sínu á fyrrnefndum leiðtogafundi benti Brynhildur Davíðsdóttir, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ, á að Ísland hefur ekki enn lagt fram útfærða áætlun um það hvernig við náum þessu markmiði ólíkt Noregi, Danmörku og Finnlandi. Það er sorglegt að ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hafi hvorki sett metnaðarfyllri markmið né lagt fram skýra áætlun um hvernig markmiðunum verði náð.[iii] Þá er sláandi hve litlum fjármunum er varið til málaflokksins, minna en 1% af vergri landsframleiðslu. Það nægir nefnilega ekki að skreyta sig með háleitum markmiðum og tali um græna byltingu í ræðustól Alþingis, heldur þarf líka sannfærandi áætlun, markvissar aðgerðir og fjármagn að fylgja til að uppfylla markmiðin. Það er ekki síður mikilvægt að hafa skýra framtíðarsýn. Við stefnum á kolefnishlutleysi fyrir árið 2040 en vitum við hvernig slíkt samfélag lítur út? Hvaða breytinga er þörf til þess að slíkt samfélag líti dagsins ljós? Svörin við þessum spurningum kunna að vera óskýr enn en eitt er þó víst; gæta þarf að því að jöfnuður sé tryggður í breytingunum þannig að þau sem hafa minnstu burði beri ekki mestan þungann. Huga þarf að öllum hópum samfélagsins og passa að enginn sé skilinn útundan. Þó svo að við stöndum frammi fyrir breyttum og ófyrirsjáanlegum veruleika núna vegna kórónufaraldursins höfum við einnig einstakt tækifæri til að þrýsta á um loftslagsvænni framleiðsluhætti og hafa jákvæð áhrif á þróun í loftslagsmálum. Slíkar lausnir gætu sem dæmi verið að ríkisstuðningur til fyrirtækja sé þeim skilyrðum bundinn að stefna, ákvarðanir og fjárfestingar fyrirtækis minnki kolefnisfótspor þess. Loftslagsváin er ekki einangrað vandamál heldur liggur það þvert á landamæri og þvert á alla málaflokka. Meta þarf áhrif á loftslagið í sífellu og þarf slíkt mat að vera fléttað inn í alla stefnumótun og ákvarðanatöku. Í erindi António Guterres kom fram að hann treystir á Norðurlöndin í þessum efnum – að þau haldi áfram að beita sér af festu. Norðurlöndin standa nefnilega framarlega á þessu sviði sem öðrum, en það nægir einfaldlega ekki. Það er ekki nóg að standa sig vel í einhverjum samanburði ef það skilar ekki árangri – og þetta er upp á líf og dauða. Það sem ungt fólk kallar eftir eru aðgerðir strax! Höfundur er forseti Norðurlandaráðs æskunnar og alþjóðaritari og málefnastýra Ungra jafnaðarmanna. [i] Erindi Brynhildar Davíðsdóttur, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ á leiðtogafundinum „Choosing Green“. [ii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 24. [iii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 12. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Hamfarahlýnun Mest lesið Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Daði Pálmar Ragnarsson Bakþankar Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Neyð Róhingja Sigurjón Örn Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Sjá meira
Í síðustu viku tók ég þátt í umræðum á viðburðinum „Choosing Green“, stafrænum leiðtogafundi Norðurlandaráðs í aðdraganda loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, COP26. Þar var helsta áskorun samtímans, loftslagsváin, rædd og ýmsum spurningum velt upp í tengslum við hana en einnig kom fram skýrt ákall um aðgerðir. Eins og António Guterres, aðalritari Sameinuðu þjóðanna, sagði erum við komin langt út af sporinu („way off track“). Þau sem leitt hafa vitundarvakningu um hættuástandið og baráttuna fyrir aðgerðum er ungt fólk. Á það ber að hlusta og veita í auknum mæli sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar. Um allan heim sér ungt fólk ekki ákall sitt endurspeglast í forgangsröðun stjórnvalda. Ein af ástæðunum gæti verið sú að fólkið við stjórnvölinn tilheyrir kynslóð sem þarf ekki að glíma við áföllin og hætturnar sem steðja að sökum hamfarahlýnunar í framtíðinni. Það séu einfaldlega aðrar kynslóðir og því sé ekki tekið á þessu af þeim þunga sem nauðsynlegt er. Af þessum sökum er því enn brýnna að ungt fólk fái aukið pláss ekki einungis í umræðunni heldur einnig þar sem ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Við höfum séð í heimsfaraldrinum sem nú geisar vegna COVID-19 hversu mikilvægt það er að hlusta á sérfræðinga. Þar sem það er gert hefur glíman við veiruna gengið best. Litið er á farsóttina sem neyðarástand sem útheimti markvissar og umfangsmiklar aðgerðir en einhverra hluta vegna eru viðbrögðin við loftslagsvánni allt önnur og minni. Hvers vegna? Hérlendis hefur okkur tekist að hefta útbreiðslu veirunnar, „fletja kúrfuna“ með umfangsmiklum en markvissum aðgerðum. Í ljósi þess stöndum við frammi fyrir öðrum veruleika í dag og höfum þurft að aðlaga okkur að honum með ýmsu móti. Þessir tímar hafa verið krefjandi og erfiðir, en árangurinn hér og annars staðar er þó til marks um aðlögunarhæfni og getu samfélaga til að takast skjótt og vel á við stór og krefjandi verkefni. Við gerum okkur flest grein fyrir því að breytinga á lífsstíl og neysluhegðun okkar er þörf til að takast á við loftslagsvána en einstaklingsbundnar aðgerðir duga skammt og ekki er hægt að leggja alla ábyrgðina á herðar einstaklinga. Þetta er samfélagslegt verkefni sem kallar á markvissa og skynsamlega beitingu ríkisvaldsins. Þörf er á stórtækum kerfisbreytingum í framleiðslu, samgönguvenjum, landnýtingu og lifnaðarháttum. Skapa þarf umhverfi þar sem fólk á auðvelt með að breyta neyslu- og ferðavenjum sínum. Strax í upphafi kórónufaraldursins var mikil áhersla lögð á að fræða almenning um smitvarnir og upplýsa um gang mála með reglulegum blaðamannafundum. Væri ekki ráð að sambærilegt átak yrði útfært vegna loftslagsvárinnar? Að fræðsla eigi sér stað um orsök og afleiðingar loftslagsbreytinga og hvað hægt sé að gera til að draga úr þeim? Og að stjórnvöldum sé haldið við efnið með reglulegri upplýsingagjöf til almennings um það hvernig við stöndum okkur í að „fletja loftslags-kúrfuna“? Í aðgerðaáætlun Íslands er markmið sett um 40% samdrátt í losun til ársins 2030. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins setti markmið um 55% samdrátt fyrir árið 2030 og Evrópuþingið bætti um betur með 60% markmiði fyrir árið 2030. Frá árinu 1990 hefur losun þriggja Norðurlanda dregist verulega saman; losun Finnlands um 21%, Svíþjóðar um 27% og Danmerkur um 30%. Losun Noregs hefur á þessum tíma aukist um 1%.[i] Á sama tímabili jókst hins vegar losun Íslands umtalsvert, eða um 30% á þessu sama tímabili. Norðurlöndin hafa öll sett sér markmið um að verða kolefnishlutlaus; Noregur fyrir árið 2030, Finnland fyrir 2035, Ísland fyrir 2040, Svíþjóð fyrir 2045 og Danmörk fyrir 2050.[ii] Í erindi sínu á fyrrnefndum leiðtogafundi benti Brynhildur Davíðsdóttir, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ, á að Ísland hefur ekki enn lagt fram útfærða áætlun um það hvernig við náum þessu markmiði ólíkt Noregi, Danmörku og Finnlandi. Það er sorglegt að ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hafi hvorki sett metnaðarfyllri markmið né lagt fram skýra áætlun um hvernig markmiðunum verði náð.[iii] Þá er sláandi hve litlum fjármunum er varið til málaflokksins, minna en 1% af vergri landsframleiðslu. Það nægir nefnilega ekki að skreyta sig með háleitum markmiðum og tali um græna byltingu í ræðustól Alþingis, heldur þarf líka sannfærandi áætlun, markvissar aðgerðir og fjármagn að fylgja til að uppfylla markmiðin. Það er ekki síður mikilvægt að hafa skýra framtíðarsýn. Við stefnum á kolefnishlutleysi fyrir árið 2040 en vitum við hvernig slíkt samfélag lítur út? Hvaða breytinga er þörf til þess að slíkt samfélag líti dagsins ljós? Svörin við þessum spurningum kunna að vera óskýr enn en eitt er þó víst; gæta þarf að því að jöfnuður sé tryggður í breytingunum þannig að þau sem hafa minnstu burði beri ekki mestan þungann. Huga þarf að öllum hópum samfélagsins og passa að enginn sé skilinn útundan. Þó svo að við stöndum frammi fyrir breyttum og ófyrirsjáanlegum veruleika núna vegna kórónufaraldursins höfum við einnig einstakt tækifæri til að þrýsta á um loftslagsvænni framleiðsluhætti og hafa jákvæð áhrif á þróun í loftslagsmálum. Slíkar lausnir gætu sem dæmi verið að ríkisstuðningur til fyrirtækja sé þeim skilyrðum bundinn að stefna, ákvarðanir og fjárfestingar fyrirtækis minnki kolefnisfótspor þess. Loftslagsváin er ekki einangrað vandamál heldur liggur það þvert á landamæri og þvert á alla málaflokka. Meta þarf áhrif á loftslagið í sífellu og þarf slíkt mat að vera fléttað inn í alla stefnumótun og ákvarðanatöku. Í erindi António Guterres kom fram að hann treystir á Norðurlöndin í þessum efnum – að þau haldi áfram að beita sér af festu. Norðurlöndin standa nefnilega framarlega á þessu sviði sem öðrum, en það nægir einfaldlega ekki. Það er ekki nóg að standa sig vel í einhverjum samanburði ef það skilar ekki árangri – og þetta er upp á líf og dauða. Það sem ungt fólk kallar eftir eru aðgerðir strax! Höfundur er forseti Norðurlandaráðs æskunnar og alþjóðaritari og málefnastýra Ungra jafnaðarmanna. [i] Erindi Brynhildar Davíðsdóttur, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ á leiðtogafundinum „Choosing Green“. [ii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 24. [iii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 12.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun