Lífskjarabati síðustu ár með fádæmum - árangur Þjóðarsáttarinnar Kristinn H. Gunnarsson skrifar 15. febrúar 2019 14:17 Eftir mesta efnahagslega hrun á Íslandi í langan tíma með gjaldþroti viðskiptabankanna í október 2008 hefur komið eitt allra mesta framfaraskeið lýðveldistímans. Kjarasamningarnir á vordögum 2014 voru áhyggjuefni þar sem almennir kauptaxtar voru hækkaðir um liðlega 30% á samningstímanum sem var innan við þrjú ár. Við venjulegar aðstæður í hvaða þjóðfélagi sem er hefðu þessar launahækkanir leitt af sér verðbólgu til þess að lækka launin aftur. Það gerðist ekki. Happdrættisvinningur þjóðfélagsins var sprenging í ferðamannastraum til landsins. Frá 2014 til 2017 þrefaldaðist fjöldi erlendra ferðamanna fór úr 780 þúsund manns í 2,2 milljónir. Þessu fylgdu nýjar tekjur inn í þjóðarbúið upp á um það bil 200 milljarða króna á ári. Þessum tekjur hefur verið dreift um þjóðfélagið og þær hafa gert það að verkum að það var til fyrir kauphækkunum þegar til kom. Það varð ekki verðbólga, enda var innistæða fyrir útgjöldunum. Þvert á móti gengi íslensku krónunnar hefur staðið sterkt þessi ár, sem er kjarabót fyrir almennt launafólk.25% kaupmáttaraukning frá 2014 til 2017 Opinberar tölur Hagstofunnar sýna að kaupmáttur launa óx um 25% á þessum árum. Það er fáheyrð raunhækkun launa á aðeins þremur árum. Breytingin frá minnsta kaupmætti launa eftir hrun, sem var á árinu 2010, hefur verið enn meiri. Sú hækkun er hvorki meira né minna en 40%. Hagstofan birtir líka samantekt um launin í raunverulegum tölum. heildarlaun fullvinnandi launamanna voru 706 þúsund krónur á mánuði á árinu 2017 og höfðu hækkað um 25% frá 2014. Hækkunin er 142 þúsund krónur á mánuði eða 1,7 milljón kr á ári. Það eru meiri peningar til ráðstöfunar sem því nemur fyrir hvern fullvinnandi. Tölur yfir annað en heildarlaun fullvinnandi sýna svipaða þróun. Grunnlaun hækkuðu líka um 25% og eins grunnlaun þeirra sem eru í hlutastarfi. Það bendir ekki til ójafnrar dreifingar hins efnahagslega ávinnings.72% kaupmáttaraukning frá 1989 Ef litið er yfir lengra tímabil þá má lesa það úr gögnum Hagstofunnar að kaupmátturinn hafi vaxið um 72% frá 1989 til 2017. Þá voru meðallaunin 706 þúsund krónur á mánuði. Raunaukingin frá 1989 nema 300 þúsund króna á mánuði af þessum 706 þúsund kr. Þetta er mikil breyting á 28 árum. Lífskjörin hafa batnað sem þessu nemur. Það má vel færa rök fyrir því að yfir starfsævi manns sem spannar 40 ár megi vænta þess að verðmæti launanna sé í lok starfsævinnar tvöfalt meira en við upphaf. Það þýðir einfaldlega að launamaðurinn getur veitt sér meira sem því nemur hvort heldur það er í stærð og íburði húsnæðis, bíls eða ferðalaga.Jöfnuður helst og lægst lágtekjuhlutfall Meðaltal gefur góða mynd af heildarbreytingunni en ekki endilega af dreifingunni. Þess vegna þarf að skoða fleiri stærðir. Hagstofan greinir þetta og niðurstaðan er að hækkunin er nokkuð jöfn yfir tekjuhópana. Þannig hækka heildarlaun þeirra 25% sem hafa lægstu launin ívið meira en þeirra 25% sem hafa hæstu launin. Með öðrum orðum jöfnuðurinn hefur haldist og eilítið minnkað. Gögn Hagstofunnar um þróun á dreifingu tekna sýna að jöfnuður teknanna 2016 er meiri en var 2010. Tölur fyrir 2017 liggja ekki fyrir. Þau gögn sýna líka að jöfnuðurinn 2016 er meiri á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum og reyndar mestur meðal Evrópuríkja. Þá eru til upplýsingar um lágtekjuhlutfall. Það er hlutfall fólk sem er undir lágtekjumörkum, en þau eru skilgreind sem 60% af miðgildi ráðstöfunartekna. Það hefur lækkað á Íslandi. Var 9,8% árið 2010 í botni efnahagsáfallsins eftir hrunið, lækkaði í 7,9% árið 2014 og var 8,8% árið 2016. Þetta er langlægsta hlutfallið á Norðurlöndum. Hlutfallið fyrir Evrópusambandslöndin er 17,3% árið 2016.Raunvextir lækka um 70% Eitt sem ræður miklu um lífskjörin er verðið fyrir lánsfé. Raunvextir voru 10% á níunda áratugnum en eru nú komnir niður undir 3% og reyndar er hægt að fá lífeyrissjóðslán með vöxtum undir 3%. Þetta hefur bætt lífskjör launamannsins ótrúlega mikið á þessum 30 árum. Þeir sem þurftu að reyna 25% kaupmáttarskerðingu árið 1983 á eigin skinni muna enn eftir 10% raunvöxtunum, sem engin afsláttur var gefinn af.Áfram á sömu braut Framundan eru kjarasamningar sem marka stefnuna næstu árin. Það sem helst á að hafa í huga er að kaupmáttur er almennt hár, dreifing tekna er með því besta í Evrópu og framfarir í lífskjörum síðustu 30 ár, frá tímamótasamningunum 1990, Þjóðarsáttinni, er einsdæmi í sögu þjóðarinnar. Vissulega er margt sem þarf að færa til betra vegar og dæmi um græðgi og óhóf valda ólgu í þjóðfélaginu. Því þarf að bregðast við en varast að spilla þeim árangri sem náðst hefur. Það gagnast engum og allra síst launafólki.Kristinn H. Gunnarsson Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Kristinn H. Gunnarsson Mest lesið Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Skoðun Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Eftir mesta efnahagslega hrun á Íslandi í langan tíma með gjaldþroti viðskiptabankanna í október 2008 hefur komið eitt allra mesta framfaraskeið lýðveldistímans. Kjarasamningarnir á vordögum 2014 voru áhyggjuefni þar sem almennir kauptaxtar voru hækkaðir um liðlega 30% á samningstímanum sem var innan við þrjú ár. Við venjulegar aðstæður í hvaða þjóðfélagi sem er hefðu þessar launahækkanir leitt af sér verðbólgu til þess að lækka launin aftur. Það gerðist ekki. Happdrættisvinningur þjóðfélagsins var sprenging í ferðamannastraum til landsins. Frá 2014 til 2017 þrefaldaðist fjöldi erlendra ferðamanna fór úr 780 þúsund manns í 2,2 milljónir. Þessu fylgdu nýjar tekjur inn í þjóðarbúið upp á um það bil 200 milljarða króna á ári. Þessum tekjur hefur verið dreift um þjóðfélagið og þær hafa gert það að verkum að það var til fyrir kauphækkunum þegar til kom. Það varð ekki verðbólga, enda var innistæða fyrir útgjöldunum. Þvert á móti gengi íslensku krónunnar hefur staðið sterkt þessi ár, sem er kjarabót fyrir almennt launafólk.25% kaupmáttaraukning frá 2014 til 2017 Opinberar tölur Hagstofunnar sýna að kaupmáttur launa óx um 25% á þessum árum. Það er fáheyrð raunhækkun launa á aðeins þremur árum. Breytingin frá minnsta kaupmætti launa eftir hrun, sem var á árinu 2010, hefur verið enn meiri. Sú hækkun er hvorki meira né minna en 40%. Hagstofan birtir líka samantekt um launin í raunverulegum tölum. heildarlaun fullvinnandi launamanna voru 706 þúsund krónur á mánuði á árinu 2017 og höfðu hækkað um 25% frá 2014. Hækkunin er 142 þúsund krónur á mánuði eða 1,7 milljón kr á ári. Það eru meiri peningar til ráðstöfunar sem því nemur fyrir hvern fullvinnandi. Tölur yfir annað en heildarlaun fullvinnandi sýna svipaða þróun. Grunnlaun hækkuðu líka um 25% og eins grunnlaun þeirra sem eru í hlutastarfi. Það bendir ekki til ójafnrar dreifingar hins efnahagslega ávinnings.72% kaupmáttaraukning frá 1989 Ef litið er yfir lengra tímabil þá má lesa það úr gögnum Hagstofunnar að kaupmátturinn hafi vaxið um 72% frá 1989 til 2017. Þá voru meðallaunin 706 þúsund krónur á mánuði. Raunaukingin frá 1989 nema 300 þúsund króna á mánuði af þessum 706 þúsund kr. Þetta er mikil breyting á 28 árum. Lífskjörin hafa batnað sem þessu nemur. Það má vel færa rök fyrir því að yfir starfsævi manns sem spannar 40 ár megi vænta þess að verðmæti launanna sé í lok starfsævinnar tvöfalt meira en við upphaf. Það þýðir einfaldlega að launamaðurinn getur veitt sér meira sem því nemur hvort heldur það er í stærð og íburði húsnæðis, bíls eða ferðalaga.Jöfnuður helst og lægst lágtekjuhlutfall Meðaltal gefur góða mynd af heildarbreytingunni en ekki endilega af dreifingunni. Þess vegna þarf að skoða fleiri stærðir. Hagstofan greinir þetta og niðurstaðan er að hækkunin er nokkuð jöfn yfir tekjuhópana. Þannig hækka heildarlaun þeirra 25% sem hafa lægstu launin ívið meira en þeirra 25% sem hafa hæstu launin. Með öðrum orðum jöfnuðurinn hefur haldist og eilítið minnkað. Gögn Hagstofunnar um þróun á dreifingu tekna sýna að jöfnuður teknanna 2016 er meiri en var 2010. Tölur fyrir 2017 liggja ekki fyrir. Þau gögn sýna líka að jöfnuðurinn 2016 er meiri á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum og reyndar mestur meðal Evrópuríkja. Þá eru til upplýsingar um lágtekjuhlutfall. Það er hlutfall fólk sem er undir lágtekjumörkum, en þau eru skilgreind sem 60% af miðgildi ráðstöfunartekna. Það hefur lækkað á Íslandi. Var 9,8% árið 2010 í botni efnahagsáfallsins eftir hrunið, lækkaði í 7,9% árið 2014 og var 8,8% árið 2016. Þetta er langlægsta hlutfallið á Norðurlöndum. Hlutfallið fyrir Evrópusambandslöndin er 17,3% árið 2016.Raunvextir lækka um 70% Eitt sem ræður miklu um lífskjörin er verðið fyrir lánsfé. Raunvextir voru 10% á níunda áratugnum en eru nú komnir niður undir 3% og reyndar er hægt að fá lífeyrissjóðslán með vöxtum undir 3%. Þetta hefur bætt lífskjör launamannsins ótrúlega mikið á þessum 30 árum. Þeir sem þurftu að reyna 25% kaupmáttarskerðingu árið 1983 á eigin skinni muna enn eftir 10% raunvöxtunum, sem engin afsláttur var gefinn af.Áfram á sömu braut Framundan eru kjarasamningar sem marka stefnuna næstu árin. Það sem helst á að hafa í huga er að kaupmáttur er almennt hár, dreifing tekna er með því besta í Evrópu og framfarir í lífskjörum síðustu 30 ár, frá tímamótasamningunum 1990, Þjóðarsáttinni, er einsdæmi í sögu þjóðarinnar. Vissulega er margt sem þarf að færa til betra vegar og dæmi um græðgi og óhóf valda ólgu í þjóðfélaginu. Því þarf að bregðast við en varast að spilla þeim árangri sem náðst hefur. Það gagnast engum og allra síst launafólki.Kristinn H. Gunnarsson
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun