Rafmagnið ofar regnskóginum Svavar Hávarðsson skrifar 5. september 2013 13:46 svara krafist Frumbyggjar Brasilíu hafa um árabil barist gegn virkjunarhugmyndum í regnskóginum. Ættbálkurinn Kayapo er einn þeirra og hefur lýst því yfir að hann muni lýsa stríði á hendur stjórnvöldum fái Belo Monte-verkefnið framgang. nordicphotos/afp Brasilísk stjórnvöld munu, ef fram fer sem horfir, byggja á næstu árum þriðju stærstu vatnsaflsvirkjun heims í hjarta Amason-regnskógarins. Með framkvæmdinni verður stærri hluta skógarins eytt en áður eru fordæmi fyrir. Framkvæmdin er gagnrýnd úr öllum áttum, ekki síst af alþýðu manna í Brasilíu, auk fjölda umhverfisverndarsamtaka um heim allan. Mótrök stjórnvalda eru hins vegar þau að framkvæmdin sé landinu lífsnauðsynleg til að viðhalda hagvexti undangenginna ára og að hún sé í reynd umhverfisvæn.Ekki nýtt af nálinni Verkefnið gengur undir nafninu Belo Monte og kom fyrst fram síðla á áttunda áratugnum. Á þeim tíma féll það í afar grýttan jarðveg og var lagt til hliðar eftir harðvítug mótmæli náttúruverndar- og mannréttindahreyfinga. Sú gagnrýni byggðist meðal annars á því að með framkvæmdinni væru bæði lög og stjórnarskrá Brasilíu þverbrotin. Tveimur áratugum síðar, eða árið 2011, var verkefnið kynnt aftur til sögunnar. Á þeim tíma hefur margt breyst í brasilísku samfélagi, til að mynda hefur eftirspurn eftir orku innan landsins margfaldast. Ástæðan er einföld. Þegar fyrstu hugmyndir um verkefnið voru reifaðar var Brasilía í kaldakoli frá efnahagslegu sjónarmiði. Má reyndar fullyrða að Brasilía hafi verið á barmi þjóðargjaldþrots. Nú stendur Brasilía keik sem eitt öflugasta efnahagsveldi heims og skákar í skjóli þess að vera einn mesti hrávörurisi heimsins og hefur malað gull á meðan verð á mörkuðum hefur haldist hátt. Með efnahagsaðgerðum eftir 1990, til dæmis einkavæðingu á óarðbærum ríkisfyrirtækjum, lokkuðu Brasilíumenn til sín gríðarlegt fjármagn erlendra stórfyrirtækja með tilheyrandi uppbyggingu. Ekki skemmdi fyrir að finna olíulindir á hafsbotni til viðbótar við að vera með stærstu útflytjendum á málmi, steinefnum, viði og landbúnaðarvörum.Þúsundir og milljónir Belo Monte-verkefnið er risavaxið, hvernig sem á það er litið, en Belo Monte er nýjasta útgáfa þessara virkjanahugmynda og kom fram árið 2002. Fyrri hugmyndir [nefndar Kararao] voru kæfðar í fæðingu, eins og áður sagði, en þær voru enn stórkarlalegri en þær sem nú eru í undirbúningi. Mannvirkin verða staðsett í Xingu-fljótinu í Norðvestur-Brasilíu, sem er tæplega tvö þúsund kílómetra langt og rennur til óshólma Amason-fljótsins. Til stendur að beina 80% af vatni fljótsins úr farvegi sínum með fjölmörgum mannvirkjum af ýmsum toga. Fyrst er að telja tvær stórar stíflur. Tvö uppistöðulón myndast og net áveituskurða sem hver og einn er á við stór stíflumannvirki. Vatni Xingu-fljótsins verður veitt um „skurð“ sem er 500 metra breiður. Þegar allt er talið mun meira magn jarðvegs verða flutt úr stað en þegar Panama-skipaskurðurinn var byggður, en hann er yfir 80 kílómetrar að lengd og tengir Atlantshaf og Kyrrahaf í gegnum Panama. Við þetta munu um 1.500 ferkílómetrar gróins lands í Amason-regnskóginum verða lagðir undir framkvæmdina, þar af fara yfir 500 ferkílómetrar lands undir vatn. Þegar fullbyggð mun uppsett afl virkjunarinnar verða um tólf þúsund megavött (MW) á fullum afköstum, eða um fimmtán sinnum meira en Kárahnjúkavirkjun, svo samanburðar sé gætt. Það er þó aðeins hluta úr ári þar sem þurrkatíminn á svæðinu mun sjá til þess að í fjóra til sex mánuði fellur framleiðsla Belo Monte tífalt. Byggja þarf frekar ofar í árkerfinu ef halda á óbreyttum afköstum allt árið um kring [þegar á teikniborði stjórnvalda]. Má geta þess í því samhengi að Belo Monte er aðeins eitt af 40 stórum virkjunarmannvirkjum sem eru í undirbúningi í hinu víðfeðma vatnakerfi skógarins, og allar stærðir Belo Monte má margfalda ef þær verða allar að veruleika.Fólkið Framkvæmdin er talin hafa bein áhrif á búsetu um 20.000 manna sem búa á svæðinu, þótt svartsýnustu spár segi 40.000. Flestir eru búsettir í borginni Altamira [rúmlega 100.000 íbúar] en mannvirkin munu valda þar flóðum á regntímanum. Þótt færri séu líta menn ekki síður til fjölda frumbyggja sem hafa búið við Xingu-fljótið í árþúsundir. Framkvæmdin þýðir að stór hluti fljótsins mun þorna að mestu upp, en þar búa tugþúsundir frumbyggja í fjölmörgum sjálfstæðum samfélögum. Lífshættir þessa fólks hafa lítið sem ekkert breyst í gegnum aldirnar en fljótið er, og hefur alltaf verið, þungamiðja lífsviðurværis þeirra, siða og trúar.Umhverfisáhrifin Vísindamenn hafa komist að þeirri niðurstöðu í rannsóknum á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar að sá hluti Xingu sem nefnist „Stóra beygja“ muni þorna upp að mestu. Afleiðing þessa er að fiskistofnar hverfa. Án fljótsins eru frumbyggjarnir fastir, því þeir komast ekki til borgarinnar Altamira til að selja afurðir sínar og kaupa búpening. Vatnsleysið mun eyða landbúnaðaruppskeru á stórum svæðum, sem mun snerta bæði frumbyggjana og bændur. Regnskógurinn sjálfur, allt um kring, mun líklegast ekki þola breytingarnar. Til að bæta gráu ofan á svart er talið að svæðið verði gróðrarstía sjúkdóma eins og malaríu. Við þetta má bæta að gangi verkefnið eftir munu allt að 100 þúsund manns flytjast til svæðisins í leit að vinnu. Innviðir samfélaganna á svæðinu eru frumstæðir og þola ekki fólksfjölgun af þessari stærðargráðu. Fyrir það fyrsta er ekkert húsnæði handa öllu því fólki sem ætlar að maka krókinn og því óttast menn að mikill fjöldi þurfi að ryðja land til að byggja kofa með enn meira álagi á náttúruna. Áhyggjur af vistkerfi svæðisins snúast um að því verði raskað af áður óþekktri stærðargráðu. Allt að þúsund sjálfstæðar tegundir skriðdýra, fugla og fiska eru taldar í mikilli hættu. Sumar þeirra finnast hvergi annars staðar og munu deyja út. Má geta þess að líffræðileg fjölbreytni vatnasvæðis Xingu-fljótsins er meiri en Evrópu allrar, eins og segir í grein í stórblaðinu Le Monde.HagsmunirÞegar Dilma Rousseff, núverandi forseti Brasilíu og fyrrverandi iðnaðarráðherra, tók við sagði hún í innsetningarræðu sinni að „Brasilía hefði þá heilögu skyldu að sýna heiminum að mikill hagvöxtur er mögulegur án þess að ganga á umhverfið“. Mánuði síðar hafði Dilma losað sig við lykilmenn umhverfismála innan stjórnkerfisins og gefið grænt ljós á Belo Monte-verkefnið fyrir sitt leyti. Reyndar hefur hún hótað því að ef undirbúningsframkvæmdir verða truflaðar af frumbyggjum, eins og Kayapo-ættbálkurinn hefur látið í veðri vaka, muni hernum verða falið að sjá um öryggismál verkamanna. Þegar allt er talið mun Belo Monte kosta á milli átta til sautján milljarða dollara, allt eftir því hver heldur á reiknistokknum. Þrátt fyrir að vinna þurfi úr fjölmörgum álitamálum, þar á meðal fyrir dómstólum, þá breytir það ekki þeirri staðreynd að stjórnvöld buðu Norte Energia-samsteypunni verkefnið árið 2010. Samsteypan samanstendur af ríkisfyrirtækinu Eletrobras og dótturfyrirtækjum þess; Eletronorte og Chesf, lífeyrissjóðum og alþjóðanámurisanum Vale, sem á mikilla hagsmuna að gæta á svæðinu vegna námahagsmuna. Stjórnvöld halda því fram að þrátt fyrir allt sé verkefnið umhverfisvænt og sjálfbært og vísa til losunar gróðurhúsalofttegunda. Meginrökin eru að orkuþörfin, og hagsæld þjóðarinnar, sé undir en ekki síður skuldbindingar Brasilíu um að draga úr útblæstri. Á sama tíma telja umhverfissamtök að framkvæmdin sé óþörf. Mögulegt sé að ná mun meiri orku úr þeim orkugjöfum sem fyrir eru með því að innleiða nýjustu tækni; reyndar fjórtánfalt það magn sem Belo Monte mun gefa, fyrir brotabrot af byggingarkostnaðinum. Fréttaskýringar Mest lesið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Innlent Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Innlent „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Innlent Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Innlent Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Innlent Skerjafjarðarskjáldið krefst afsökunarbeiðni – annars fer það í mál Innlent Frambjóðandi Trump lýsti sér sem „svörtum nasista“ á klámsíðu Erlent Íbúar Springfield klofnir í afstöðu sinni til heimsóknar Trump Erlent Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Innlent Títan bilaði og lenti í árekstri nokkrum dögum fyrir hinstu förina Erlent Fleiri fréttir Norðurlönd dýpka samvinnu í varnarmálum Eiginmaður íslenskrar konu lét sig hverfa rétt eftir brúðkaupið „Það er ódýrast og best og fljótlegast að kála þessum dýrum“ Bein útsending: Birting lýðheilsuvísa í Grindavík Skerjafjarðarskjáldið krefst afsökunarbeiðni – annars fer það í mál Húnninn settur í frost þar til hægt verður að stoppa hann upp „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu „Kerfið er algjörlega að bregðast fólkinu“ Vinnuslys töluvert tíðari á Íslandi en í Noregi Áhyggjuefni að innri landamærin séu ekki betur tryggð Dæmi um að fólk hafi fallið frá á meðan beðið er eftir NPA-þjónustu Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Brynjar vill herða upp á mannréttindahugtakinu Hvítabjörninn felldur: Forðaði sér inn og sendi skilaboð á dóttur sína Útilokar ekki að snúa sér að öðrum verkefnum Senda vopnaða menn á svæðið Tilkynnt um ísbjörn og þyrla gæslunnar ræst út Óska eftir myndefni af Krýsuvíkurvegi Rafrettukóngur og eigandi Drekans sakaðir um 740 milljóna brot Nafn mannsins sem lést í vinnuslysi í Árborg „Fatlaða fólkið verður fyrir miskanum“ Hart tekist á um netaveiði í Ölfusá Reyndist ekki faðir stúlknanna Boða til kyrrðarstundar því íslenskt samfélag standi á krossgötum Engar ábendingar borist þrátt fyrir ákall Sjá meira
Brasilísk stjórnvöld munu, ef fram fer sem horfir, byggja á næstu árum þriðju stærstu vatnsaflsvirkjun heims í hjarta Amason-regnskógarins. Með framkvæmdinni verður stærri hluta skógarins eytt en áður eru fordæmi fyrir. Framkvæmdin er gagnrýnd úr öllum áttum, ekki síst af alþýðu manna í Brasilíu, auk fjölda umhverfisverndarsamtaka um heim allan. Mótrök stjórnvalda eru hins vegar þau að framkvæmdin sé landinu lífsnauðsynleg til að viðhalda hagvexti undangenginna ára og að hún sé í reynd umhverfisvæn.Ekki nýtt af nálinni Verkefnið gengur undir nafninu Belo Monte og kom fyrst fram síðla á áttunda áratugnum. Á þeim tíma féll það í afar grýttan jarðveg og var lagt til hliðar eftir harðvítug mótmæli náttúruverndar- og mannréttindahreyfinga. Sú gagnrýni byggðist meðal annars á því að með framkvæmdinni væru bæði lög og stjórnarskrá Brasilíu þverbrotin. Tveimur áratugum síðar, eða árið 2011, var verkefnið kynnt aftur til sögunnar. Á þeim tíma hefur margt breyst í brasilísku samfélagi, til að mynda hefur eftirspurn eftir orku innan landsins margfaldast. Ástæðan er einföld. Þegar fyrstu hugmyndir um verkefnið voru reifaðar var Brasilía í kaldakoli frá efnahagslegu sjónarmiði. Má reyndar fullyrða að Brasilía hafi verið á barmi þjóðargjaldþrots. Nú stendur Brasilía keik sem eitt öflugasta efnahagsveldi heims og skákar í skjóli þess að vera einn mesti hrávörurisi heimsins og hefur malað gull á meðan verð á mörkuðum hefur haldist hátt. Með efnahagsaðgerðum eftir 1990, til dæmis einkavæðingu á óarðbærum ríkisfyrirtækjum, lokkuðu Brasilíumenn til sín gríðarlegt fjármagn erlendra stórfyrirtækja með tilheyrandi uppbyggingu. Ekki skemmdi fyrir að finna olíulindir á hafsbotni til viðbótar við að vera með stærstu útflytjendum á málmi, steinefnum, viði og landbúnaðarvörum.Þúsundir og milljónir Belo Monte-verkefnið er risavaxið, hvernig sem á það er litið, en Belo Monte er nýjasta útgáfa þessara virkjanahugmynda og kom fram árið 2002. Fyrri hugmyndir [nefndar Kararao] voru kæfðar í fæðingu, eins og áður sagði, en þær voru enn stórkarlalegri en þær sem nú eru í undirbúningi. Mannvirkin verða staðsett í Xingu-fljótinu í Norðvestur-Brasilíu, sem er tæplega tvö þúsund kílómetra langt og rennur til óshólma Amason-fljótsins. Til stendur að beina 80% af vatni fljótsins úr farvegi sínum með fjölmörgum mannvirkjum af ýmsum toga. Fyrst er að telja tvær stórar stíflur. Tvö uppistöðulón myndast og net áveituskurða sem hver og einn er á við stór stíflumannvirki. Vatni Xingu-fljótsins verður veitt um „skurð“ sem er 500 metra breiður. Þegar allt er talið mun meira magn jarðvegs verða flutt úr stað en þegar Panama-skipaskurðurinn var byggður, en hann er yfir 80 kílómetrar að lengd og tengir Atlantshaf og Kyrrahaf í gegnum Panama. Við þetta munu um 1.500 ferkílómetrar gróins lands í Amason-regnskóginum verða lagðir undir framkvæmdina, þar af fara yfir 500 ferkílómetrar lands undir vatn. Þegar fullbyggð mun uppsett afl virkjunarinnar verða um tólf þúsund megavött (MW) á fullum afköstum, eða um fimmtán sinnum meira en Kárahnjúkavirkjun, svo samanburðar sé gætt. Það er þó aðeins hluta úr ári þar sem þurrkatíminn á svæðinu mun sjá til þess að í fjóra til sex mánuði fellur framleiðsla Belo Monte tífalt. Byggja þarf frekar ofar í árkerfinu ef halda á óbreyttum afköstum allt árið um kring [þegar á teikniborði stjórnvalda]. Má geta þess í því samhengi að Belo Monte er aðeins eitt af 40 stórum virkjunarmannvirkjum sem eru í undirbúningi í hinu víðfeðma vatnakerfi skógarins, og allar stærðir Belo Monte má margfalda ef þær verða allar að veruleika.Fólkið Framkvæmdin er talin hafa bein áhrif á búsetu um 20.000 manna sem búa á svæðinu, þótt svartsýnustu spár segi 40.000. Flestir eru búsettir í borginni Altamira [rúmlega 100.000 íbúar] en mannvirkin munu valda þar flóðum á regntímanum. Þótt færri séu líta menn ekki síður til fjölda frumbyggja sem hafa búið við Xingu-fljótið í árþúsundir. Framkvæmdin þýðir að stór hluti fljótsins mun þorna að mestu upp, en þar búa tugþúsundir frumbyggja í fjölmörgum sjálfstæðum samfélögum. Lífshættir þessa fólks hafa lítið sem ekkert breyst í gegnum aldirnar en fljótið er, og hefur alltaf verið, þungamiðja lífsviðurværis þeirra, siða og trúar.Umhverfisáhrifin Vísindamenn hafa komist að þeirri niðurstöðu í rannsóknum á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar að sá hluti Xingu sem nefnist „Stóra beygja“ muni þorna upp að mestu. Afleiðing þessa er að fiskistofnar hverfa. Án fljótsins eru frumbyggjarnir fastir, því þeir komast ekki til borgarinnar Altamira til að selja afurðir sínar og kaupa búpening. Vatnsleysið mun eyða landbúnaðaruppskeru á stórum svæðum, sem mun snerta bæði frumbyggjana og bændur. Regnskógurinn sjálfur, allt um kring, mun líklegast ekki þola breytingarnar. Til að bæta gráu ofan á svart er talið að svæðið verði gróðrarstía sjúkdóma eins og malaríu. Við þetta má bæta að gangi verkefnið eftir munu allt að 100 þúsund manns flytjast til svæðisins í leit að vinnu. Innviðir samfélaganna á svæðinu eru frumstæðir og þola ekki fólksfjölgun af þessari stærðargráðu. Fyrir það fyrsta er ekkert húsnæði handa öllu því fólki sem ætlar að maka krókinn og því óttast menn að mikill fjöldi þurfi að ryðja land til að byggja kofa með enn meira álagi á náttúruna. Áhyggjur af vistkerfi svæðisins snúast um að því verði raskað af áður óþekktri stærðargráðu. Allt að þúsund sjálfstæðar tegundir skriðdýra, fugla og fiska eru taldar í mikilli hættu. Sumar þeirra finnast hvergi annars staðar og munu deyja út. Má geta þess að líffræðileg fjölbreytni vatnasvæðis Xingu-fljótsins er meiri en Evrópu allrar, eins og segir í grein í stórblaðinu Le Monde.HagsmunirÞegar Dilma Rousseff, núverandi forseti Brasilíu og fyrrverandi iðnaðarráðherra, tók við sagði hún í innsetningarræðu sinni að „Brasilía hefði þá heilögu skyldu að sýna heiminum að mikill hagvöxtur er mögulegur án þess að ganga á umhverfið“. Mánuði síðar hafði Dilma losað sig við lykilmenn umhverfismála innan stjórnkerfisins og gefið grænt ljós á Belo Monte-verkefnið fyrir sitt leyti. Reyndar hefur hún hótað því að ef undirbúningsframkvæmdir verða truflaðar af frumbyggjum, eins og Kayapo-ættbálkurinn hefur látið í veðri vaka, muni hernum verða falið að sjá um öryggismál verkamanna. Þegar allt er talið mun Belo Monte kosta á milli átta til sautján milljarða dollara, allt eftir því hver heldur á reiknistokknum. Þrátt fyrir að vinna þurfi úr fjölmörgum álitamálum, þar á meðal fyrir dómstólum, þá breytir það ekki þeirri staðreynd að stjórnvöld buðu Norte Energia-samsteypunni verkefnið árið 2010. Samsteypan samanstendur af ríkisfyrirtækinu Eletrobras og dótturfyrirtækjum þess; Eletronorte og Chesf, lífeyrissjóðum og alþjóðanámurisanum Vale, sem á mikilla hagsmuna að gæta á svæðinu vegna námahagsmuna. Stjórnvöld halda því fram að þrátt fyrir allt sé verkefnið umhverfisvænt og sjálfbært og vísa til losunar gróðurhúsalofttegunda. Meginrökin eru að orkuþörfin, og hagsæld þjóðarinnar, sé undir en ekki síður skuldbindingar Brasilíu um að draga úr útblæstri. Á sama tíma telja umhverfissamtök að framkvæmdin sé óþörf. Mögulegt sé að ná mun meiri orku úr þeim orkugjöfum sem fyrir eru með því að innleiða nýjustu tækni; reyndar fjórtánfalt það magn sem Belo Monte mun gefa, fyrir brotabrot af byggingarkostnaðinum.
Fréttaskýringar Mest lesið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Innlent Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Innlent „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Innlent Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Innlent Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Innlent Skerjafjarðarskjáldið krefst afsökunarbeiðni – annars fer það í mál Innlent Frambjóðandi Trump lýsti sér sem „svörtum nasista“ á klámsíðu Erlent Íbúar Springfield klofnir í afstöðu sinni til heimsóknar Trump Erlent Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Innlent Títan bilaði og lenti í árekstri nokkrum dögum fyrir hinstu förina Erlent Fleiri fréttir Norðurlönd dýpka samvinnu í varnarmálum Eiginmaður íslenskrar konu lét sig hverfa rétt eftir brúðkaupið „Það er ódýrast og best og fljótlegast að kála þessum dýrum“ Bein útsending: Birting lýðheilsuvísa í Grindavík Skerjafjarðarskjáldið krefst afsökunarbeiðni – annars fer það í mál Húnninn settur í frost þar til hægt verður að stoppa hann upp „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu „Kerfið er algjörlega að bregðast fólkinu“ Vinnuslys töluvert tíðari á Íslandi en í Noregi Áhyggjuefni að innri landamærin séu ekki betur tryggð Dæmi um að fólk hafi fallið frá á meðan beðið er eftir NPA-þjónustu Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Brynjar vill herða upp á mannréttindahugtakinu Hvítabjörninn felldur: Forðaði sér inn og sendi skilaboð á dóttur sína Útilokar ekki að snúa sér að öðrum verkefnum Senda vopnaða menn á svæðið Tilkynnt um ísbjörn og þyrla gæslunnar ræst út Óska eftir myndefni af Krýsuvíkurvegi Rafrettukóngur og eigandi Drekans sakaðir um 740 milljóna brot Nafn mannsins sem lést í vinnuslysi í Árborg „Fatlaða fólkið verður fyrir miskanum“ Hart tekist á um netaveiði í Ölfusá Reyndist ekki faðir stúlknanna Boða til kyrrðarstundar því íslenskt samfélag standi á krossgötum Engar ábendingar borist þrátt fyrir ákall Sjá meira