Tilfinningarök Davíð Þór Jónsson skrifar 9. júlí 2011 07:00 Góður vinur minn á eldgamlan Land Rover, klassískan dýrgrip. Um árið varð hann aftur á móti vélarvana. Þetta olli vini mínum talsverðu hugarangri, það var rándýrt að skipta um vél og varla forsvaranlegt að eyða slíkum peningum í svona gamlan bíl. Á móti kom að hann fengi varla jafngóðan fararskjóta nema fyrir mun hærri upphæð. Með þetta var hann að bögglast heillengi uns hann bar vandræði sín undir eiginkonu annars vinar okkar. Hún var ekki lengi að leysa málið. „Láttu hann Pétur reikna þetta fyrir þig,“ sagði hún. „Hann er snillingur í að reikna út að það sé hagkvæmast að gera það sem hann langar mest til.“ Land Roverinn fékk umsvifalaust nýja vél og ekki örlar á eftirsjá hjá eigandanum. Við mennirnir teljum okkur gjarnan vera skynsemisverur. En þegar upp er staðið kemur einatt í ljós að skynsemin má sín lítils gagnvart tilfinningunum. Ef við lítum til baka sjáum við flest að hvað eftir annað höfum við tekið ákvarðanir byggðar á tilfinningum en ekki skynsemi. Við metum það nefnilega oftast sem svo að það sé skynsamlegt að taka mark á tilfinningunum. Samt heyrist oft talað á niðrandi hátt um tilfinningarök, eins og þau séu ógild eða a.m.k. ekki fullgild og megi sín lítils gagnvart svokölluðum skynsemisrökum. Náttúruverndarsinnar eru meðal þeirra sem legið hafa undir ámæli fyrir að beita tilfinningarökum. Við því hafa þeir brugðist með því að reyna að sýna fram á að málstaður þeirra sé skynsamlegur óháð tilfinningum, náttúruvernd sé hagkvæm. Andstæðingar þeirra nota að eigin mati ísköld skynsemisrök. Hjá þeim eru atvinnuuppbygging og efnahagur sett á oddinn en ekki kjánalegar tilfinningar. En af hverju setja þeir þetta á oddinn? Er það ekki til að viðhalda byggð í plássinu sem þeir bera svo miklar tilfinningar til? Hvaða skynsemi er í því að borga stórfé og fórna náttúruperlum til að í hverjum firði geti verið þorp fyrir nokkur hundruð hræður að draga fram lífið? „Landið allt í byggð“ var einhvern tímann mikilvægt slagorð. En af hverju? Er það skynsamlegt eða hefur það fyrst og fremst tilfinningalegt gildi fyrir okkur? Mig langar ekki að gera lítið úr mannlegri skynsemi. Ég er ekki frá því að hún reynist oft vel. En stundum fæ ég það á tilfinninguna að mikilvægasta hlutverk hennar sé þó að vera dulbúningur fyrir tilfinningarnar gagnvart vélrænni rökhyggju okkar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Davíð Þór Jónsson Mest lesið Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir Skoðun Dauði vefsíðunnar eins og við þekkjum hana Kristján Már Hauksson Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir Skoðun Loftslag eða lífskjör: bæði betra Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson Skoðun
Góður vinur minn á eldgamlan Land Rover, klassískan dýrgrip. Um árið varð hann aftur á móti vélarvana. Þetta olli vini mínum talsverðu hugarangri, það var rándýrt að skipta um vél og varla forsvaranlegt að eyða slíkum peningum í svona gamlan bíl. Á móti kom að hann fengi varla jafngóðan fararskjóta nema fyrir mun hærri upphæð. Með þetta var hann að bögglast heillengi uns hann bar vandræði sín undir eiginkonu annars vinar okkar. Hún var ekki lengi að leysa málið. „Láttu hann Pétur reikna þetta fyrir þig,“ sagði hún. „Hann er snillingur í að reikna út að það sé hagkvæmast að gera það sem hann langar mest til.“ Land Roverinn fékk umsvifalaust nýja vél og ekki örlar á eftirsjá hjá eigandanum. Við mennirnir teljum okkur gjarnan vera skynsemisverur. En þegar upp er staðið kemur einatt í ljós að skynsemin má sín lítils gagnvart tilfinningunum. Ef við lítum til baka sjáum við flest að hvað eftir annað höfum við tekið ákvarðanir byggðar á tilfinningum en ekki skynsemi. Við metum það nefnilega oftast sem svo að það sé skynsamlegt að taka mark á tilfinningunum. Samt heyrist oft talað á niðrandi hátt um tilfinningarök, eins og þau séu ógild eða a.m.k. ekki fullgild og megi sín lítils gagnvart svokölluðum skynsemisrökum. Náttúruverndarsinnar eru meðal þeirra sem legið hafa undir ámæli fyrir að beita tilfinningarökum. Við því hafa þeir brugðist með því að reyna að sýna fram á að málstaður þeirra sé skynsamlegur óháð tilfinningum, náttúruvernd sé hagkvæm. Andstæðingar þeirra nota að eigin mati ísköld skynsemisrök. Hjá þeim eru atvinnuuppbygging og efnahagur sett á oddinn en ekki kjánalegar tilfinningar. En af hverju setja þeir þetta á oddinn? Er það ekki til að viðhalda byggð í plássinu sem þeir bera svo miklar tilfinningar til? Hvaða skynsemi er í því að borga stórfé og fórna náttúruperlum til að í hverjum firði geti verið þorp fyrir nokkur hundruð hræður að draga fram lífið? „Landið allt í byggð“ var einhvern tímann mikilvægt slagorð. En af hverju? Er það skynsamlegt eða hefur það fyrst og fremst tilfinningalegt gildi fyrir okkur? Mig langar ekki að gera lítið úr mannlegri skynsemi. Ég er ekki frá því að hún reynist oft vel. En stundum fæ ég það á tilfinninguna að mikilvægasta hlutverk hennar sé þó að vera dulbúningur fyrir tilfinningarnar gagnvart vélrænni rökhyggju okkar.