Messan sem var ekki tíma­móta­verk – en mig langaði samt til að gráta

Frumflutningur: Messa eftir Auði Guðjohnsen. Barbörukórinn söng, Guðmundur Óli Gunnarsson stjórnaði.

Hafnarfjarðarkirkja mánudaginn 2. júní

Maður var alveg laus við svona tiktúrur í Hafnarfjarðarkirkju á mánudagskvöldið. Barbörukórinn frumflutti þar messu eftir Auði Guðjohnsen undir stjórn Guðmundar Óla Gunnarssonar. Í kynningartexta um tónleikana var gefið í skyn að messan væri sérlega spennandi. Lofað var „aðgengilegu en áhrifaríku tónmáli“ sem ætti að ná til „breiðari hóps fólks.“

Lofað upp í ermina?

Hér var ekki lofað upp í ermina. Auður hefur samið yfir sextíu kórverk og sönglög. Hún hefur gríðarlega reynslu af kórsöng, enda hefur hún sungið í allmörgum kammerkórum. Maður átti því von á góðu.

Það var líka spennandi að heyra svona stórt verk eftir tónskáldið. Hingað til hef ég aðeins heyrt staka sálma og sönglög sem hún hefur samið. Nokkur önnur íslensk tónskáld hafa samið messur, t.d. Hildigunnur Rúnarsdóttir, Tryggvi Baldvinsson og Gunnar Þórðarson. Messa er alveg sérstakt tónlistarform, og áhugavert að heyra nýtt og ferskt tilbrigði við það.

Einnig vakti það eftirvæntingu að heyra Barbörukórinn syngja, sem er með betri kórum landsins. Hann einbeitir sér að trúarlegri tónlist í helgihaldi í Hafnarfjarðarkirkju og í jarðarförum víða um höfuðborgarsvæðið.

Fjögur falleg lög á undan messu

Öll tónlistin á tónleikunum var eftir Auði. Á undan messunni söng Barbörukórinn fjögur lög, þrjú þeirra með trúarlegu ívafi. Tónmálið var látlaust, mjög í anda íslensku sálmabókarinnar. Tóntegundirnar voru hefðbundnar, meðferð tónefnis klassískt.

Forvitnilegt var að heyra eitt laganna, Vertu Guð faðir, sem Jón Leifs samdi einnig seiðandi tónlist við. Í samanburðinum var tónlist Auðar ekki eins grípandi, en laglínurnar voru engu að síður innblásnar og afskaplega fallegar. Gott flæði var í þeim og ljóðræn dýpt.

Prýðilegur söngur

Kórinn söng einstaklega vel. Maður tók strax eftir því hve karlaraddirnar voru nákvæmar og skýrar. Bassinn var sérlega dökkur og aðdáunarverður. En konurnar voru líka með allt sitt á hreinu. Hljómurinn var tær en líka mjúkur, klæddur silki ef svo má að orði komast.

Styrkleikajafnvægi á milli raddtýpanna fjögurra var hárnákvæmt. Flott var hvernig hver rödd studdi við þá næstu, karlar við konur og öfugt. Heildarhljómurinn var kröftugur, en líka þéttur þegar sungið var veikt. Það er ekki sjálfsagt. Guðmundur Óli stjórnaði á áreynslulausan hátt, án tilgerðar og maður tók í rauninni varla eftir honum. Það er hrós, því kórstjórar geta verið afskaplega egósentrískir.

Eina sem mátti finna að tónlistarflutningnum laut að staðsetningunni. Hafnarfjarðarkirkja er lítil og endurómunin er takmörkuð. Svona tónlist þarf aðeins meira bergmál, sem hefði skapað meiri stemningu og gert tónlistina safaríkari.

Í ætt við gamlan sálmasöng

Og þá að messunni sjálfri. Hún skiptist í fimm hefðbundna kafla: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus og Agnus dei. Rétt eins og í sálmunum var tónmálið hefðbundið. Það var í ætt við sálmasöng í íslenskum kirkjum í gegnum aldirnar. Tónlistin var þó ekki án frumleika. Á óvart kom hve Credóið, þ.e. trúarjátningin, var leitandi. Hún var full af dulúð og síbreytilegum hljómagangi. Krómatísk tónbil voru áberandi, sem kannski táknuðu efasemdir. Þær leystust þó upp í lokin og stígandin í kaflanum var sterk. Hápunkturinn í endann táknaði líklega skýra niðurstöðu, eða opinberun hins sannfærða manns.

Yfirskilvitlegur friður

Nefna má líka Agnus dei, þ.e. Guðs lamb sem ber burt syndir heimsins. Í Kaþólsku kirkjunni er sá kafli yfirleitt í molltóntegund. Hún er dekkri en dúrtóntegundin, til að undirstrika synd mannkyns sem frelsarinn dó fyrir. Hér var tónlistin hins vegar í dúr, en þó var tónlistin mjög innhverf. Áhrifin voru að því er virtist fölskvalaus gleði, sem var um leið þrungin yfirskilvitlegum friði. Áferð tónlistarinnar var mjúk og áherslan á hreinleika. Líklega var það til að undirstrika hreinleika Krists. Á þessum áhrifamiklu nótum endaði verkið.

Niðurstaða:

Messan eftir Auði er hrífandi tónsmíð, enda var standandi lófatak í lokin. Það er þó ekki hægt að kalla messuna tímamótaverk, til þess er hún ekki nægilega frumleg eða djörf í heildina. Í því samhengi má nefna ýmis önnur íslensk kórverk, svo sem Passíuna eftir Hafliða Hallgrímsson á sínum tíma, sem var virkilega krassandi. Nokkrir kaflar komu engu að síður á óvart eins og áður sagði. Gaman var líka að heyra vel samið nútímaverk í „aðgengilegu en áhrifaríku tónmáli.“ Þegar tónskáldinu virkilega liggur svona mikið á hjarta, eins og greinilegt var hér, þá breytir í rauninni engu hvort tónmálið er hefðbundið eða ómstrítt. Tónmál fyrri alda er tungumál Auðar, og greinilegt er að hún er hæfileikaríkt tónskáld. Spennandi verður að heyra meira eftir hana í framtíðinni.