Ólafur Stephensen: Dellukenningar Ólafur Stephensen skrifar 26. apríl 2010 06:00 Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis setur í nýtt ljós ýmsar vinsælar hugmyndir, sem settar voru eftir bankahrunið um orsakir þess. Óhætt er að segja að sumar þeirra skýtur hún í kaf. Þar á meðal er kenningin, sem ýmsir forkólfar föllnu bankanna og stjórnmálamenn sömuleiðis hafa haldið á lofti, að íslenzka bankakerfið hafi ekki verið í neitt sérstaklega vondum málum haustið 2008, það hafi bara ekki staðizt hina alþjóðlegu fjármálakreppu. Sérhverjum lesanda rannsóknarskýrslunnar má vera ljóst að þessi kenning á sér enga stoð í raunveruleikanum. Torveldara aðgengi að lánsfé á alþjóðavettvangi gerði íslenzku bönkunum lífið vissulega erfiðara. En bankakerfið var annars vegar orðið alltof stórt, hins vegar var það rotið að innan, meðal annars vegna krosseignatengsla og eigenda, sem skömmtuðu sjálfum sér lán og juku þannig áhættu kerfisins. Stjórnvöld hefðu þurft að grípa í taumana strax árið 2006 en gerðu það ekki. Vandi bankanna var með öðrum orðum heimatilbúinn vandi. Önnur kenning, sem fær lítinn stuðning í rannsóknarskýrslunni, er umsáturskenningin um að stjórnvöld í nágrannaríkjunum hafi ekki viljað koma Íslandi til bjargar þegar mest á reið og þannig átt sinn þátt í að keyra hagkerfið í kaf. Önnur mynd birtist við lestur skýrslunnar; nágrannaríkin voru reiðubúin að hjálpa, en kröfðust þess um leið að íslenzk stjórnvöld gripu til aðgerða til að draga úr áhættu bankakerfisins. Norrænu seðlabankarnir lánuðu Íslandi peninga, gegn skjalfestum loforðum ráðherra og seðlabankastjóra um umbætur. Peningarnir skiluðu sér, en lítið varð úr efndum loforðanna. Seðlabankastjóri Bretlands bauð fram aðstoð við að minnka íslenzka bankakerfið. Því tilboði var aldrei svarað. Undir lokin nutu íslenzk stjórnvöld og eftirlitsstofnanir mjög lítils trausts á alþjóðlegum vettvangi. Þetta voru líka heimabökuð vandræði. Þriðja dellukenningin er að vegna regluverks Evrópska efnahagssvæðisins hafi stjórnvöld ekki getað gripið í taumana og stöðvað bankana af. Þetta skýtur rannsóknarnefndin skipulega í kaf; sýnir fram á að íslenzk stjórnvöld höfðu svigrúm til að setja sérstakar reglur sem hefðu dregið úr svigrúmi og áhættu bankanna og tekið mið af sérstökum aðstæðum hér á landi, til dæmis varðandi hagsmunatengsl og þröngt eignarhald. Undirhópur rannsóknarnefndarinnar um siðferði bendir raunar á að stjórnvöldum hafi aldrei hugkvæmzt að efna til neinnar úttektar á því hvaða sérreglur Íslandi var heimilt að hafa um fjármálamarkaðinn, innan ramma EES-löggjafarinnar. Einn stærsti kostur rannsóknarskýrslunnar er hversu miklar upplýsingar hún birtir. Það gerir fólki kleift að ræða um hrun bankakerfisins á grundvelli staðreynda, en ekki kenninga sem slegið var fram á grundvelli takmarkaðra upplýsinga og almenningur hafði litlar forsendur til að leggja mat á. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Mest lesið Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir Skoðun Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Vilja Ísland í sambandsríki Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun
Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis setur í nýtt ljós ýmsar vinsælar hugmyndir, sem settar voru eftir bankahrunið um orsakir þess. Óhætt er að segja að sumar þeirra skýtur hún í kaf. Þar á meðal er kenningin, sem ýmsir forkólfar föllnu bankanna og stjórnmálamenn sömuleiðis hafa haldið á lofti, að íslenzka bankakerfið hafi ekki verið í neitt sérstaklega vondum málum haustið 2008, það hafi bara ekki staðizt hina alþjóðlegu fjármálakreppu. Sérhverjum lesanda rannsóknarskýrslunnar má vera ljóst að þessi kenning á sér enga stoð í raunveruleikanum. Torveldara aðgengi að lánsfé á alþjóðavettvangi gerði íslenzku bönkunum lífið vissulega erfiðara. En bankakerfið var annars vegar orðið alltof stórt, hins vegar var það rotið að innan, meðal annars vegna krosseignatengsla og eigenda, sem skömmtuðu sjálfum sér lán og juku þannig áhættu kerfisins. Stjórnvöld hefðu þurft að grípa í taumana strax árið 2006 en gerðu það ekki. Vandi bankanna var með öðrum orðum heimatilbúinn vandi. Önnur kenning, sem fær lítinn stuðning í rannsóknarskýrslunni, er umsáturskenningin um að stjórnvöld í nágrannaríkjunum hafi ekki viljað koma Íslandi til bjargar þegar mest á reið og þannig átt sinn þátt í að keyra hagkerfið í kaf. Önnur mynd birtist við lestur skýrslunnar; nágrannaríkin voru reiðubúin að hjálpa, en kröfðust þess um leið að íslenzk stjórnvöld gripu til aðgerða til að draga úr áhættu bankakerfisins. Norrænu seðlabankarnir lánuðu Íslandi peninga, gegn skjalfestum loforðum ráðherra og seðlabankastjóra um umbætur. Peningarnir skiluðu sér, en lítið varð úr efndum loforðanna. Seðlabankastjóri Bretlands bauð fram aðstoð við að minnka íslenzka bankakerfið. Því tilboði var aldrei svarað. Undir lokin nutu íslenzk stjórnvöld og eftirlitsstofnanir mjög lítils trausts á alþjóðlegum vettvangi. Þetta voru líka heimabökuð vandræði. Þriðja dellukenningin er að vegna regluverks Evrópska efnahagssvæðisins hafi stjórnvöld ekki getað gripið í taumana og stöðvað bankana af. Þetta skýtur rannsóknarnefndin skipulega í kaf; sýnir fram á að íslenzk stjórnvöld höfðu svigrúm til að setja sérstakar reglur sem hefðu dregið úr svigrúmi og áhættu bankanna og tekið mið af sérstökum aðstæðum hér á landi, til dæmis varðandi hagsmunatengsl og þröngt eignarhald. Undirhópur rannsóknarnefndarinnar um siðferði bendir raunar á að stjórnvöldum hafi aldrei hugkvæmzt að efna til neinnar úttektar á því hvaða sérreglur Íslandi var heimilt að hafa um fjármálamarkaðinn, innan ramma EES-löggjafarinnar. Einn stærsti kostur rannsóknarskýrslunnar er hversu miklar upplýsingar hún birtir. Það gerir fólki kleift að ræða um hrun bankakerfisins á grundvelli staðreynda, en ekki kenninga sem slegið var fram á grundvelli takmarkaðra upplýsinga og almenningur hafði litlar forsendur til að leggja mat á.
Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir Skoðun
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun
Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir Skoðun
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun