Vond skoðanafesta 27. október 2004 00:01 Skoðanir þola yfirleitt illa löng ferðalög. Ef menn ferðast um heiminn með því hugarfari að hnýsast sem mest í skoðanir heimamanna á hverjum stað verður þeim fljótt ljóst að skoðanir eru sérlega staðbundin fyrirbæri. Hafi menn gert þetta um hríð sjá þeir líka að jafnvel í hinum íhaldssamari samfélögum eru skoðanir óstöðugar og bundnar við tíma. Það sem er viðtekinn sannleikur á einum stað og á einum tíma þykir mesti misskilningur eða jafnvel undarlegheit þegar fjær dregur í rúmi eða tíma. Það er helst innan Evrópu að almennar skoðanir um lífið, tilveruna og æskilega skikkan mannfélagsins nái yfir landamæri en jafnvel í okkar litlu álfu finna menn auðveldlega verulegan mun á skoðunum fólks á milli landa. Ekkert evrópskt samfélag er heldur svo íhaldssamt að skoðanir manna þar hafi ekki umturnast á tiltölulega stuttum tíma. Hafi menn þetta í huga verður dálítið einkennilegt hvað víða þykir fínt að menn komi sér upp einni skoðun til lífstíðar og eyði ævinni í að verja hana hvað sem á dynur og hvers sem menn kunna annars að verða vísari á lífsleiðinni. Svo dæmi sé tekið er erfiðasta mál Kerrys í kosningabaráttunni vestra að hann hefur ítrekað orðið uppvís að því að hafa skipt um skoðun. Hann fór sem ungur hermaður til Víetnam og eftir að horfa á tilgangslaust blóðbað sem kostaði milljónir Víetnama lífið skipti hann um skoðun á stríðinu. Kosningabaráttan væri honum auðveldari ef stríð á fölskum forsendum og fjöldamorð á saklausu fólki hefði ekki fengið hann til að efast um utanríkisstefnu lands síns fyrir þrjátíu árum síðan. Í sumum samfélögum þykir það raunar skýrt merki um heimsku að efast lítið um skoðanir sínar og halda í þær eins og ættargripi. Þar er viðurkennt að skoðanir eru ekki veruleikinn sjálfur heldur aðeins ein tiltekin hlið hans og oftast sú hlið sem hentugast er fyrir viðkomandi að einblína á. Í einu slíku samfélagi austur í heimi sagði mér eitt sinn maður að það væru fjórir hópar af fólki sem þyrftu á þeirri sannfæringu að halda að skoðanir þeirra væru raunverulegar og réttar myndir af veruleikanum, nefnilega þeir ungu, þeir heimsku, þeir hræddu og þeir gráðugu. Þeir ungu ráða ekki við flókinn veruleika, sagði maðurinn, og verða að trúa því að þeirra eigin mynd af honum sé rétt. Þeir heimsku, sagði hann, skilja ekki veruleikann en geta skilið einfalda skoðun á honum. Þeir hræddu, sagði hann, finna fótfestu og öryggi í skoðunum. Svo eru það þeir gráðugu, bætti hann við, þeir þurfa skoðanir til að réttlæta áfergju sína með einhverju sem hljómar háleitara en græðgi. Á Íslandi hafa menn jafnan borið svo djúpa virðingu fyrir sínum eigin skoðunum að lokaður hugmyndaheimur og einbeitt þrjóska hefur verið álitin aðall hins sanna manns. Lifandi og einlæg leit að hinu sanna hefur hins vegar verið flokkuð undir vingulshátt og jafnvel tvöfeldni. Sá sem skiptir um skoðun er því yfirleitt tortryggður rétt eins og annarlegir hagsmunir frekar en aukinn þroski, viska eða lærdómur liggi að baki nýrri skoðun. Þetta er hins vegar að breytast. Íslenskur veruleiki breytist það hratt að skoðanir á honum úreldast ört. Virðing fyrir staðfestu í skoðunum hefur að sama skapi farið minnkandi. Þótt einfaldari menn úr hópi stjórnmálamanna skemmti sér enn við þá gömlu íslensku aðferð að núa mönnum því um nasir að þeir hafi einhvern tíma fyrir löngu haft aðra skoðun á sama máli, hljómar slík umræða kjánaleg fyrir flest fólk. Um leið fara fordómar minnkandi, bæði gagnvart fólki sem lítur öðru vísi út en flestir íslendingar, og þeim sem kjósa sér annan lífsstíl en þann sem menn álitu áður vera þann rétta að mati guðs almáttugs. Það er allt í senn orsök, afleiðing og einkenni framfara að menn skipta um skoðun. Virðing fyrir þrjóskulegri skoðanafestu er merki um stöðnun, lokun og fordóma. Útbreitt dekur við einföld og altæk hugmyndakerfi er merki um veikleika og jafnvel sjúkleika í samfélagi. Eitt gleggsta merki um heilbrigði og örar framfarir í íslenskum samtíma er að fleiri en áður eru tilbúnir að endurmeta gamlar skoðanir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fastir pennar Jón Ormur Halldórsson Skoðanir Mest lesið Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir Skoðun Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun
Skoðanir þola yfirleitt illa löng ferðalög. Ef menn ferðast um heiminn með því hugarfari að hnýsast sem mest í skoðanir heimamanna á hverjum stað verður þeim fljótt ljóst að skoðanir eru sérlega staðbundin fyrirbæri. Hafi menn gert þetta um hríð sjá þeir líka að jafnvel í hinum íhaldssamari samfélögum eru skoðanir óstöðugar og bundnar við tíma. Það sem er viðtekinn sannleikur á einum stað og á einum tíma þykir mesti misskilningur eða jafnvel undarlegheit þegar fjær dregur í rúmi eða tíma. Það er helst innan Evrópu að almennar skoðanir um lífið, tilveruna og æskilega skikkan mannfélagsins nái yfir landamæri en jafnvel í okkar litlu álfu finna menn auðveldlega verulegan mun á skoðunum fólks á milli landa. Ekkert evrópskt samfélag er heldur svo íhaldssamt að skoðanir manna þar hafi ekki umturnast á tiltölulega stuttum tíma. Hafi menn þetta í huga verður dálítið einkennilegt hvað víða þykir fínt að menn komi sér upp einni skoðun til lífstíðar og eyði ævinni í að verja hana hvað sem á dynur og hvers sem menn kunna annars að verða vísari á lífsleiðinni. Svo dæmi sé tekið er erfiðasta mál Kerrys í kosningabaráttunni vestra að hann hefur ítrekað orðið uppvís að því að hafa skipt um skoðun. Hann fór sem ungur hermaður til Víetnam og eftir að horfa á tilgangslaust blóðbað sem kostaði milljónir Víetnama lífið skipti hann um skoðun á stríðinu. Kosningabaráttan væri honum auðveldari ef stríð á fölskum forsendum og fjöldamorð á saklausu fólki hefði ekki fengið hann til að efast um utanríkisstefnu lands síns fyrir þrjátíu árum síðan. Í sumum samfélögum þykir það raunar skýrt merki um heimsku að efast lítið um skoðanir sínar og halda í þær eins og ættargripi. Þar er viðurkennt að skoðanir eru ekki veruleikinn sjálfur heldur aðeins ein tiltekin hlið hans og oftast sú hlið sem hentugast er fyrir viðkomandi að einblína á. Í einu slíku samfélagi austur í heimi sagði mér eitt sinn maður að það væru fjórir hópar af fólki sem þyrftu á þeirri sannfæringu að halda að skoðanir þeirra væru raunverulegar og réttar myndir af veruleikanum, nefnilega þeir ungu, þeir heimsku, þeir hræddu og þeir gráðugu. Þeir ungu ráða ekki við flókinn veruleika, sagði maðurinn, og verða að trúa því að þeirra eigin mynd af honum sé rétt. Þeir heimsku, sagði hann, skilja ekki veruleikann en geta skilið einfalda skoðun á honum. Þeir hræddu, sagði hann, finna fótfestu og öryggi í skoðunum. Svo eru það þeir gráðugu, bætti hann við, þeir þurfa skoðanir til að réttlæta áfergju sína með einhverju sem hljómar háleitara en græðgi. Á Íslandi hafa menn jafnan borið svo djúpa virðingu fyrir sínum eigin skoðunum að lokaður hugmyndaheimur og einbeitt þrjóska hefur verið álitin aðall hins sanna manns. Lifandi og einlæg leit að hinu sanna hefur hins vegar verið flokkuð undir vingulshátt og jafnvel tvöfeldni. Sá sem skiptir um skoðun er því yfirleitt tortryggður rétt eins og annarlegir hagsmunir frekar en aukinn þroski, viska eða lærdómur liggi að baki nýrri skoðun. Þetta er hins vegar að breytast. Íslenskur veruleiki breytist það hratt að skoðanir á honum úreldast ört. Virðing fyrir staðfestu í skoðunum hefur að sama skapi farið minnkandi. Þótt einfaldari menn úr hópi stjórnmálamanna skemmti sér enn við þá gömlu íslensku aðferð að núa mönnum því um nasir að þeir hafi einhvern tíma fyrir löngu haft aðra skoðun á sama máli, hljómar slík umræða kjánaleg fyrir flest fólk. Um leið fara fordómar minnkandi, bæði gagnvart fólki sem lítur öðru vísi út en flestir íslendingar, og þeim sem kjósa sér annan lífsstíl en þann sem menn álitu áður vera þann rétta að mati guðs almáttugs. Það er allt í senn orsök, afleiðing og einkenni framfara að menn skipta um skoðun. Virðing fyrir þrjóskulegri skoðanafestu er merki um stöðnun, lokun og fordóma. Útbreitt dekur við einföld og altæk hugmyndakerfi er merki um veikleika og jafnvel sjúkleika í samfélagi. Eitt gleggsta merki um heilbrigði og örar framfarir í íslenskum samtíma er að fleiri en áður eru tilbúnir að endurmeta gamlar skoðanir.
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun